یکی از مهمترین وجوه هویت انسانی، هویت جنسی است. این که انسان زن نامیده شود یا مرد، پس از هستی و حیات او مهمترین وجه شناسایی و ارزش گذاری هر فرد توسط خود و محیط پیرامون آن فرد است. پس این نقش ها به کودک آموخته شده و او را در جهت تقویت رفتارهای متناسب با جنسیت او تشویق می کند. اما این فرایند طبیعی که در اکثریت موارد با موفقیت طی می گردد، در پاره ای موارد مسیر متفاوتی را می گذراند، به طوری که کودک در مورد تعلق خود به یکی از دو جنس دچار تردید شده یا کاملاً خود را متعلق به جنس مخالف جنسیت بیولوژیک خود می داند که در این وضعیت وی دچار اختلال هویت جنسی[۱] می شود. چنین وضعیتی معمولاً با رشد کودک ادامه می یابد و در مواردی نیز به قوت ادامه یافته و به حداکثر شدت خود یعنی تقاضای فرد برای تغییر مشخصات آناتومیک خود به صورت جنسیتی که فرد خود را متعلق به آن می داند، برسد. به این دسته از افراد ترانسکسچوال[۲] گفته می شود (گیدنز، ۱۳۸۶).

معمولاً در مراجعان مبتلایان به اختلال هویت جنسی، متغیرهای متعددی را در فضای ارتباطات درون خانوادگی و شرایط اولیه رشد مشاهده می کنیم که آنان را از دیگران متمایز می سازد. این تمایز این فرض را قوت می بخشد که چارچوب رشد و ارتباطات اولیه کودک می تواند کیفیتی فراهم سازد که منجر به ایجاد اختلال هویت جنسی شود. به علاوه در این اختلال عوامل گوناگونی از لحاظ سبب شناسی دخالت دارد. از عوامل زیستی- روانی مانند: استرس قبل از تولد، اختلالات ژنتیکی، هورمونی مشکلات عصبی و مشکلات مربوط به سیستم عصبی مرکزی و همچنین برخی ویژگی های شخصیتی، می توان به عنوان مهمترین عوامل مؤثر در شکل گیری این اختلال نام برد. درصد فراوانی این اطلاعات در جمعیت عمومی در مردان ،یک هزارم و در زنان یک سه هزارم می باشد (رئیسی و ناصحی، ۱۳۸۳).

بیان مسئله

 هویتجنسی به عنوان یک ویژگی روان شناختی،نمایانگر احساس فرد از مذکر بودن یا مونث بودن خود است و در حالت طبیعی با جنسیت آناتومیک فرد مطابقت دارد (کاپلان[۳] و سادوک[۴]،۲۰۰۳).

اختلال هویت جنسی به عنوان گروهی از اختلالات تعریف می شوند که ویژگی مشترک آنها ترجیح قوی و پایدار برای اتخاذ وضعیت و نقش جنس مخالف است. مبتلایان به اختلال هویت جنسی افرادی هستند با هویت جنسی پایداری که با جنسی که متولد شده اند متباین است و تمایل دارند که ظاهر بدنشان را مطابق با هویت جنسی شان تغییر دهند ( ویال [۵]و همکاران،به نقل ازبشارت وهمکاران، ۱۳۹۱).

برخی از آنها افرادی هستند که با جنس فیزیکی مذکر و هویت جنسی مونث ( MF-TS) و گروهی دیگر دارای جنس فیزیکی مونث و هویت جنسی مذکر FM-TS)  )هستند. این اختلال بیشتر ، افرادی را که از لحاظ زیست شناختی مذکر هستند درگیر می کند (سان و بوسینیسکی[۶]، ۲۰۰۷).

اختلال هویت جنسی پریشانی بالینی یا تخریب در حیطه های مهم عملکرد اجتماعی، شغلی و دیگر زمینه ها ایجاد میکند و همچنین بر نظام شخصیتی و رفتاری و در نهایت بر سازگاری اجتماعی افراد تاثیر می گذارد.اولین مشکل در خانواده بوجود می آید که پدران و مادران  این افراد حاضر به قبول چنین مسله ای نیستند.به علت دیدگاه های فرهنگی و اجتماعی و جنبه های تعصبی و آبرو به خود اجازه نمیدهند که برای رفع این مشکل اقدامی انجام دهند ترس از زبانزد شدن در فامیل، اجتماع و محله زندگی باعث میشود در مقابل این خواسته ومیل فرزندانشان مقاومت به خرج دهند که در نتیجه منجر به جدال، کشمکش ضرب و شتم و راندن آنها از خانه و خانواده میشود.مطالعات انجام شده بر روی خانواده های بیماران اختلال هویت جنسی نشان میدهد که بسیاری از آنان پدر ومادری سختگیر خشک و طردکننده داشته اند.در ایران نیز هفتاد درصدوالدین این بیماران، برخوردی توام با عصبانیت و سرکوب داشته و یا از شنیدن تقاضای فرزندشان برای تغییر جنسیت متحیر و غمگین می شوند (جواهری و کوچکیان ۱۳۸۵).

به علاوه خانواده ها، مسایل هویتی افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی را به سادگی درک نمی کنند و با آن کنار نمی آیند. محیط خانواده ها به جای آنکه در راستای تلاش برای فهم احساسات فرد مبتلا به اختلال هویت جنسی باشد عمیقاً  تحت تاثیر پیش داوری های اجتماعی است ( پارولا [۷]و همکاران، ۲۰۱۰).

این در حالی است که حمایت اجتماعی و خانوادگی و کیفیت زندگی می توانند متغیرهایی باشند که به عنوان ضربه گیر در برابر پریشانی هیجانی این افراد به کار روند (گامزگیل ^[۸]و همکاران، به نقل از بشارت وهمکاران،۱۳۹۱).

در واقع در مراجعان مبتلایان به اختلال هویت جنسی ، متغیرهای متعددی را در فضای ارتباطات درون خانوادگی و شرایط اولیه رشد مشاهده می کنیم که آنان را از دیگران متمایز می سازد. این تمایزات، این فرض را قوت می بخشد که چارچوب رشد و ارتباطات اولیه کودک می تواند کیفیتی فراهم سازد که منجر به ایجاد اختلال هویت جنسی شود. هرخانواده ای شیوه های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش بکار می گیرد این شیوه ها که شیوه های فرزندپروری نام دارد متاثر از عوامل مختلف از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره میباشد (هاردی[۹] و همکاران ،نقل از حسینی نسب و همکاران،۱۳۸۳).

شیوه های فرزند پروری به عنوان مجموعه یا منظومه ای ازرفتارها ،که تعاملات والد-کودک را در طول دامنه گسترده ای از موقعیتها توصیف می کند و فرض شده است که یک جو تعاملی تاثیر گذار را بوجود می آورد.شیوه های فرزندپروری یک عامل تععین کننده و اثر گذار است که نقش مهمی درآسیب شناسی روان و رشد کودک بازی می کند (علیزاده و آندرایس،  نقل از حسینی نسب و همکاران، ۱۳۸۳)

یانگ[۱۰] معتقد بود که برخی از طرحواره ها، به ویژه آنها که عمدتاً در نتیجه تجارب ناگوار دوران کودکی و روابط والدین کودک  شکل می گیرند، ممکن است هسته اصلی اختلالات شخصیت، مشکلات منش شناختی خفیف تر و بسیاری از اختلالات مزمن محورI  قرار بگیرند (یانگ و همکاران، ۱۳۸۶).

تجارب بین شخصی اولیه بر عملکرد بین شخصی آینده و روش های تنظیم مشکلات تاثیر می گذارد ( بشارت و همکاران،۱۳۹۱).

اختلال در پذیرش نقش جنسی یا اختلال هویت جنسی از جمله اختلالاتی است که افراد را دچار سردرگمی نموده و آنها را از پذیرش و ارائه مسئولیتها و حقوق و امتیازات اجتماعی محروم می دارد چرا که اغلب افراد از پذیرش مردان زن نما یا زنان مرد نما پرهیز می کنند. اختلال هویت جنسی مسیر زندگی فرد را دگرگون می کند.مشکلات فراوانی در تمامی ابعاد جسمی ،روانی ،اجتماعی،اقتصادی و خانوادگی ایجاد می کند. باعث افزایش احساس وابستگی، کاهش اعتماد به نفس ، کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش احساس آسیب پذیری در مبتلایان می شود. عملکردهای روزانه، فعالیتهای اجتماعی و آرامش فکری را دچار نابسامانی می کند و باعث می شود مبتلایان به دیگران وابسته و نیازمند حمایت آنان گردند. به علاوه نتوانند در فعالیتهای اجتماعی معمول شرکت کنند، تمامی این مشکلات به همراه درمانهای مختلف،

عوارض و هزینه های بالای درمان، کاهش کیفیت زندگی آنها را در پی دارد ( موحد وحسین زاده کاسمانی ،۱۳۸۹).

کیفیت زندگی یک ماهیت پویا و دینامیک است نه یک ماهیت ایستا به این معنی که یک فرایند وابسته به زمان بوده و تغییرات درونی و بیرونی در آن دخیل هستند.برخورداری از کیفیت زندگی ضعیف می ­تواند بر روی ارتباطات خانوادگی نیز اثر بگذارد. کیفیت زندگی ضعیف می تواند موجب بکارگیری مکانیسم های مقابله و سازگاری ناموثر در افراد شده و متعاقباً موجب افزایش تنش در آنان گردد. و افزایش تنش در ارتباط با عوامل جسمی و فیزیکی بوده و می تواند شدت بیماری را در افراد افزایش دهد (آقا مولایی ،۱۳۸۴،به نقل از موحد وحسین زاده کاسمانی،۱۳۸۹).

آشفتگی در هویت جنسی موجب سردرگمی و اغتشاش در نقش ورفتار جنسی مناسب فرد شده و به دنبال آن روابط اجتماعی و بین فردی نیز تحت تاثیر قرار گرفته که منجر به بروز رفتارهای انحرافی  و اختلال در شخصیت می شود.نتایج مطالعات نشان میدهد که بین ویژگی های شخصیت و رفتارهای جنسی رابطه معناداری وجود دارد.این مطالعات همچنین بیان میکنند که رفتارهای جنسی خاص متاثر از ویژگی های شخصیتی به ویزه نوروزگرایی، منجر به ایجاد بدکارکردی های جنسی در افراد می شود. همچنین با توجه به بافت فرهنگی کشور ما، پذیرش اجتماعی رفتارهای افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی بسیار سخت و برای افراد مبتلا فرایند استرس آوری است که این شرایط می تواند منجر به مشکلات شخصیتی و روان شناختی در این افراد شود (قاعدی و همکاران،۱۳۸۶ ).

کلونینجر[۱۱] تلاش کرده است با نگاه و تأکید بر پارامترهای زیست شناختی، یک چهارچوب نظری محکم در باب شخصیت پدید آورد که هم شخصیت بهنجار و هم نابهنجار را در بر می گیرد.

براساس این دیدگاه در الگوی هفت عاملی کلونینجر شخصیت متشکل از دو سازه بنیادی سرشت ومنش در نظر گرفته میشود. بعد سرشتی شامل نوجویی-اجتناب از آسیب-وابستگی به پاداش و پشتکار و بعد منشی شامل خود راهبری –همکاری و خودتعالی بخش هستند (سوراکیک[۱۲] و کلونینجر، ۲۰۰۰).

تاکنون بررسی این ابعاد  درافراد مبتلا به  اختلال هویت جنسی  در ایران صورت نگرفته است با توجه به کاربرد این تست در تشخیص و درمان لزوم بررسی آن احساس می شود.

مطالعات نشان می دهد که نمره های زنان  و مردان مبتلا به اختلال هویت جنسی در بعدسرشت، وابستگی به پاداش ودر بعد منش، همکاری، کمتر از مردان و زنان گروه کنترل بوده است (گامزگیل وهمکاران، ۲۰۱۳)

پژوهش حاضر بر آنست تا شیوه های فرزند پروری، کیفیت زندگی و ابعادشخصیتی سرشت و منش  افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی را بررسی و آن را با افراد بهنجار مقایسه کند.

[۱] Gender identity disorder

[۲] Transsexual

[۳] Kaplan

[۴] sadock

[۵] Veale

[۶] Sohn & Bosinski

[۷] Parola

[۸] Gomez-Gil

[۹] hardy

[۱۰] Young

[۱۱] Cloninjer

[۱۲] svrakic

تعداد صفحه : ۱۶۶