موضوع شبکه ­های اجتماعی مجازی از سال ۲۰۰۵ میلادی تاکنون اصلی ترین مشغله کاربران اینترنت در دنیا و ایران بوده است و به همین دلیل قوی ترین رسانه برخط در دنیا نامیده می­شوند(هافمن^[۱]، ۲۰۰۹: ۵۱۱-۴۶۷). تکثر، تنوع محتوایی و قابلیت­های متعدد نرم افزاری و اینترنتی از ویژگی هایی است که موجب اقبال وسیع کاربران از این شبکه ­ها شده است. قدرت برقراری نظام شبکه ­ای میان دوستان و همفکران کاربران به صورت منظم از ویژگی این شبکه ­ها است. امروزه عمدتا برای نامیدن پایگاه های اینترنتی به کار می­رود که افراد با عضویت در آنها امکان دستیابی به اطلاعات سایر اعضا، آشنایی با علایق آن­ها، به اشتراک گذاری تولیدات متنی، صوتی و تصویری و نیز تشکیل گروه­هایی بر اساس علایق مشترک با برخی دیگر از اعضای پایگاه را پیدا می­ کنند. آمار روز افزون بازدیدکنندگان شبکه های اجتماعی بیان کننده جذابیت های متعدد جوامع مجازی برای جذب کاربران اینترنت است(هابر^[۲]، ۲۰۰۷: ۱۴۴-۱۳۳). راه­اندازی شبکه ­های اجتماعی جدید نیز خود نشان دهنده میزان علاقه کاربران از این فضا است. این شبکه ­ها مکانی برای اشتراک گذاری عقیده­ها و نظرهای کاربران است. تبادل نظر در باره ایده­های جدید در فضای مجازی برای کاربران با یکدیگر در کشورهای مختلف جهان از قابلیت شبکه ­های مجازی است(کارپنتر^[۳]، ۲۰۰۸: ۱۶۶-۱۴۳). رسانه­های اجتماعی امروزه به بخش جدایی ناپذیر زندگی بسیاری از مردم تبدیل شده ­اند. هم اکنون دانشگاه، با چالشهای متعددی نظیر گسترش کمی سریع، انفجار اطلاعات بویژه در عرصه علوم، تغییر رویکرد­ها نسبت به دانشگاه در سایه تحولات اجتماعی، سیاسی، مشکلات عاطفی، روانی و خانوادگی غامض و . روبرو است(معینی علمداری، ۱۳۸۵: ۱۱۹-۱۱۳). تعامل عوامل مذکور و اثرگذاری آن بر دانشگاه و دانشجو مسئولیت متصدیان و سازمان های ذیربط در امر آموزش عالی را بسی دشوار می­نماید. متأسفانه در سال­های اخیر مشکلات عاطفی و روانی و اجتماعی در میان دانشجویان روند صعودی نگران­کننده ­ای داشته تا جائی که پدیده­های نابهنجاری نظیر خودکشی، گرایش به سوء مصرف مواد، افت تحصیلی و . به صورت موانع جدی، پیشرفت دانشگاه را تحت تأثیر قرار داده است(کاستلز، ‌۱۳۸۵: ۴۲۱-۴۱۵). بالغ بر یک قرن است که مردم، شبکه  اجتماعی را برای اشاره‌های ضمنی به مجموعه روابط پیچیده میان افراد درسیستم‌های اجتماعی در تمامی مقیاس‌ها از روابط بین فردی گرفته تا بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌دهند(گرینگلاس^[۴]، ۲۰۰۹: ۳۹-۲۹). به منظور مقابله با مشکلات مذکور، شناخت علمی و دقیق مسائل بر اساس یافته­ های مطالعات و پژوهش­های صاحبنظران و اندیشمندان اجتناب ناپذیر است.

۲-۱- بیان مسأله

شبکه ­های اجتماعی از سویی به عنوان یکی از گونه­ های رسانه­های اجتماعی امکانات تعاملی قابل توجهی برای کاربران اینترنتی فراهم کرده ­اند و در افزایش مشارکت شهروندان در برخی فرآیندها مؤثر بوده ­اند. از سویی این شبکه ­ها با آسیب­های گسترده­ای در حوزه­ هایی از قبیل حریم خصوصی، کپی رایت، اعتیاد مجازی، سوء استفاده از کودکان، دزدی اطلاعات و هویت و مواردی این چنینی مواجه بوده ­اند(روشه،‌۱۳۷۶: ۲۱۸-۲۱۳). چالش حریم خصوصی از مهم­ترین مباحثی است که همواره درباره شبکه ­های اجتماعی مطرح بوده است. کاربران اینترنتی در این شبکه ­ها بخشی از اطلاعات شخصی خود را در اینترنت منتشر می­ کنند که می ­تواند خطراتی برای آن­ها به همراه داشته باشد. گرایش به سایت­های شبکه­ی اجتماعی در سراسر دنیا همچنان رو به رشد است. شبکه ­های اجتماعی یکی از انواع رسانه­های اجتماعی محسوب می­شوند. شبکه ­های اجتماعی بخشی از رسانه اجتماعی هستند که با اهداف مختلفی ایجاد شده ­اند و کاربران بسیار زیادی را به خود جذب کرده ­اند. امروزه بعضی از شبکه ­های اجتماعی با سرویس­هایی که ارائه می­ دهند و با کاربری­هایی که دارند، خود به یک رسانه خبری تبدیل شده ­اند و اثرات عمیقی بر وقایع مختلف در دنیای واقعی گذاشته­اند(بیرو، ۱۳۷۹: ۶۸-۶۳). شبکه ­های اجتماعی روی زندگی افرادی که در آن­ها عضو هستند هم بسیار تاثیرگذارند. یکی از تاثیرگذارترین سرویس­های ارائه شده در اینترنت، شبکه ­های اجتماعی است که به نوبه خود تحول شگرفی را در نظام اجتماعی کشورهای جهان ایجاد کرده. یک شبکه اجتماعی، سایت یا مجموعه سایتی است که به کاربرانی که علاقه به اشتراک­گذاری علاقه­مندی­ها، افکار و فعالیت­های خود با دیگران دارند، این امکان را می­دهد. شبکه ­های اجتماعی در عین حالی که فضایی برای پیدا کردن دوستان جدید هستند، به افراد این امکان را می­ دهند که با دوستان قدیمی خود ارتباط برقرار کنند. شبکه ­های اجتماعی مکان­هایی برای تبادل نظر هستند که در آن­ها افراد عقاید و نظرات خود را با هم به اشتراک می­گذارند(مهدی­زاده، ۱۳۸۸: ۱۸۷-۱۸۱).کاربران دغدغه­ها و علایق و دل­مشغولی­های خود را با یکدیگر به اشتراک می­گذارند(ایجاد محتوا توسط اعضا)برخلاف سایر رسانه ­ها، تعامل و تاثیرگذاری مخاطبان در تولید و انتخاب محتوای دلخواه زیاد است و قدرت انتخاب بیشتری دارند و تبلیغات هدفمند اینترنتی (این سایت­ها یکی از منابع مهم کسب درامد هستند. از این طریق که کاربران شبکه ­های اجتماعی علاقه مندی­های خود را در سایت اعلام می­ کنند و شرکت­های تبلیغاتی با آگاهی از این علاقه­مندی­ها برای آن­ها آگهی می­فرستند. بسیاری از شرکت­ها هم خود در شبکه ­های اجتماعی صفحه شخصی دارند و با مشتریان خود و سایر شرکت­ها ارتباط برقرار می­ کنند، ایجاد می­شوند.  البته شبکه ­های اجتماعی پیامدهای منفی هم دارد؛ از قبیل شکل­ گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار نادرست چرا که امکان شناسایی هویت واقعی اعضا و کنترل محتوای تولید شده توسط کاربران این سایت­ها وجود ندارد، تبلیغات ضددینی، عدم کنترل بر اطلاعات شخصی ارائه شده در شبکه اجتماعی بعضی شبکه ­های اجتماعی امکانات و سرگرمی­هایی را ارائه می­ دهند و افراد در صورت استفاده از آن­ها، اجازه می­ دهند که بعضی از اطلاعاتشان در دسترس آن­ها قرارگیرد. افرادی با پروفایل­های تقلبی هم گاهی اقدام به سوء استفاده از اطلاعات افراد از قبیل عکس­ها و. می­ کنند(مامفورد، ۲۰۱۰: ۸۵-۸۲). وب سایت­های شبکه اجتماعی، حجم قابل توجهی از اطلاعات شخصی کاربران را در اختیار دارند و امکان سوء استفاده شرکت­های تجاری و دولت­ها از این اطلاعات همواره از دغدغه­های اصلی مطرح شده درباره این شبکه­هاست. این شبکه ­ها همچنین عرصه ارتباطات سیاسی را نیز متحول کرده ­اند(بوردیو، ۱۳۸۸: ۵۶۴-۵۶۱). فعالیت­های کاربران در حوزه سیاسی در شبکه ­های اجتماعی روی وقایع سیاسی در دنیای واقعی موثر بوده است. در حوزه ارتباطات بین الملل نیز شبکه ­های اجتماعی قابل توجه هستند و برخی کشورهای شرقی مانند چین و روسیه که دغدغه حفظ فرهنگ ملی برایشان اهمیت دارد، با تقویت شبکه ­های اجتماعی بومی تلاش کرده اند کاربرانشان را از شبکه ­های اجتماعی بین المللی که در مالکیت شرکت­های آمریکایی هستند، دور کنند. شبکه ­های اجتماعی همچنین بر عرصه اقتصاد نیز موثر بوده ­اند. اما در کنار این نظام و انتظارات و الزامات آن، دانشجویان به عنوان جوانانی که در مرز بلوغ و استقلال شخصی،  اقتصادی و فکری قرار دارند هنوز با سیستم­های دیگر اجتماعی بخصوص خانواده، دوستان و شبکه ­های اجتماعی ارتباطی تنگاتنگ دارند. این روابط خارج از سیستم دانشگاه هم می­توانند منابع تنش و فشار و ناراحتی باشند و فشار ناشی از محیط دانشگاه را تقویت کنند و هم می­توانند با ابراز حمایت و پشتیبانی عاطفی دانشجویان را در مقابل فشارها و تنش­های ناشی از محیط دانشگاه حفاظت نمایند. توجه به این عوامل خارج از نظام دانشگاهی می ­تواند دسترسی به هدف ارتقاء سطح سلامت روانی و کارائی درسی و اجتماعی دانشجویان را تسهیل نماید(کوثری، ۱۳۸۵: ۹۶-۹۳). تلقی ما چنین است که این پایان ­نامه دست کم در مورد یک یا دو جامعه خاص (دانشجویان دانشگاه آزاد، مردم) نقش شبکه ­های اجتماعی را واکاوی نموده و جایگاه شبکه­ ها را نیز در این میان مشخص نماید و بدین طریق بتواند راه را برای تلاش های بعدی جهت تدوین برنامه ای در راستای افزایش ارتباطات اجتماعی پژوهشگران و مردم بگشاید. لذا با توجه به مطالب ذکر شده در این پژوهش به بررسی نقش شبکه ­های اجتماعی در ارتباطات بین مردم، دانشگاه و پژوهشگران به نحوی مفید و پویا پرداخته خواهد شد.

[۱] Hafman

[۲] Hauber

[۳] Karpneter

۱ Gringlase

تعداد صفحه : ۱۴۱