کوشش های اقتصادی انسان همواره معطوف بر آن بوده که حداکثر نتیجه را با کمترین امکانات و عوامل موجود به دست آورد، این تمایل را می توان دستیابی به کارایی بالاتر نامید. کارایی مفهومی جامع است که افزایش آن به منظور ارتقای سطح زندگی، رفاه، آرامش و آسایش انسان ها، همواره مد نظر دست اندرکاران سیاست و اقتصاد بوده است، برخی بقا و تداوم یک نظام سیاسی و اقتصادی را نیز موکول به کارایی و بهره وری دانسته اند(ابطحی وهمکاران،۲۰۰۵).

بحث درباره کارایی درادبیات علمی از سابقه طولانی برخورداربوده ودرزمینه عمومی است که درهرکجا کاروفعالیتی وجود دارد، می توان ازآن اثراتی یافت. ازجمله دلایلی که برای این سابقه طولانی ووفور بحث درباره کارایی می توان برشمرد اهمیت این موضوع برای جامعه می باشد. چرا که درواقع بحث درباره کارایی وعوامل موثر برآن، بحث درباره این است که چگونه میتوان کار وفعالیتی که درحال انجام شدن است رابا هزینه وامکانات کمتر به نتایج بیشتری رساند، ازنیروهای موجودحداکثر استفاده استفاده رابرد، وازهدررفتن امکانات مادی وانسانی جلوگیری کرد ( امامقلی پورسفیددشتی،۱۳۸۱). توجه به ارتقای انتظارات عموم مردم از رفاه اقتصادی، تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی روند صعودی داشته است. حال با توجه به محدودیت منابع و امکانات، حداکثر استفاده از امکانات موجود، یکی از مهمترین راه حل ها ی ممکن از دید اقتصاد سلامت ، جهت کاهش شکاف بین عرضه و تقاضا می باشد. کارایی، مهمترین و معمول ترین سازوکار جهت ارزیابی و اندازه گیری عملکرد یک بنگاه اقتصادی از جمله بیمارستان به شمار می رود، لذا در چند دهه گذشته بررسی عملکرد بخش های مختلف اقتصادی و یا بنگاه ها و واحدهای اقتصادی در سطح خرد از طریق سنجش و برآورد کارآیی، همواره مو رد توجه محققان رشته ها ی مختلف علوم اجتماعی به ویژه مدیریت و اقتصاد بوده است (یاساوارنگ،۲۰۰۵). [۱]

تصمیم گیری مهمترین دغدغه هر مدیر در فعالیتهای حرفه ای است. به زعم بسیاری از دانشمندان حوزه مدیریت، تصمیم گیری معیار ارزیابی عملکرد هر مدیر است. هربرت سایمون[۲] حتی گام را فراتر گذاشته و تصمیم گیری را معادل مدیریت دانسته است(شیردل ملاسرایی،۱۳۸۶). مدیران در اخذ تصمیم به اطلاعات گوناگونی نیاز دارند و مراحل مشخصی را برای دسترسی به اطلاعات طی می کنند. یکی از زمینه های کلیدی تصمیم گیری مدیران، ارزیابی عملکرد است که آنان را در اخذ تصمیم هدایت می کند(غضنفری وهمکاران۱۳۷۹).

ارزیابی عملکرد سازمان از موضوعاتی است که مدیران و محققین توجه زیادی به آن داشته اند و تا کنون در این زمینه، مقالات زیادی منتشر شده است(ماروهمکاران[۳]،۲۰۰۳). وجود و یا عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد کارآمد، با حیات و مرگ سازمان رابطه مستقیم دارد. بیمارستان ها به عنوان یکی از اصلی ترین سازمان های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی درمانی و به دلیل، حساسیت و اهمیت ویژه ای که در سلامت جامعه دارند(ماسی،۲۰۰۷[۴]). ضرورت ارزیابی عملکرد و بهبود کارایی را بیش از دیگران احساس می کنند(وردورث وهمکاران[۵]،۲۰۰۵). افزایش هزینه های بخش بهداشت و درمان درایران و جهان همراه با رشد فزاینده ی تکنولوژی و تغییرات جمعیتی، ضرورت توجه به مفاهیم اقتصادی را در این بخش خاطر نشان می سازد در بخش بهداشت و درمان، به لحاظ اهمیت نوع خدمات و سروکار داشتن با سلامت و جان انسان ها، اعتلای کیفیت و تضمین آن برای نظام بهداشت و درمان و مردم به طور فزاینده مورد توجه قرار گرفته است. مردم از یک سو با پرداخت حق بیمه،مالیات و تحمل هزینه های گزاف بهداشت و درمان و در کنار آن افزایش آگاهی، انتظارات فزاینده ای از بیمارستان و دیگر بنگاه های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی و درمانی دارند. از سوی دیگرسرمایه گذاری کلان جهت بهره گیری از تکنولوژی  نوین درمان وافزایش هزینه های  پرسنلی و به کا‌رگیری نیروهای تخصصی و فوق  تخصصی موجب   گرانترشدن خدمات بهداشتی ودرمانی گردیده است.[۶]

از آنجا که بهبود بهره وری و کارایی یکی از منابع مهم توسعه اقتصادی است ، لذا این مقوله باید در بخش بهداشت ودرمان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد .محاسبه کارایی فنی و شناخت عوامل مؤثر در افزایش کارایی بیمارستان ها، اقدامی مکمل در جهت توسعه کمی و کیفی آن است. با رفع عوامل دخیل در عدم کارایی بیمارستان، می توان کارایی را بدون اضافه کردن عوامل تولید افزایش داد و توان خدمت دهی را بالا برد. همچنین مدیران بیمارستان را در تصمیم گیری بهتر، وا قعی تر وکاراتر یاری کرد. در نتیجه انتظار می رود مدیران و برنامه ریزان با آگاهی از روند کارایی و شناخت عوامل مؤثر درآن، در جهت تخصیص بهینه منابع و افزایش بهره وری وکارایی گام بردارند(مردانی ۲۰۰۳).

عدم آشنایی مدیران بیمارستان ها و مسؤولین بهداشتی و درمانی به شاخص های اقتصاد بهداشت از یک طرف و مالکیت دولتی بیمارستان ها واستفاده از بودجه ی عمومی از طرف دیگر ، باعث شده که مسؤولین و مدیران انگیز های برای انتخاب تر کیبی از نهاد ه ها که هزینه ها را حداقل کند وانتخاب بهترین عوامل تولید که ضایعات را به حداقل و کارایی را به حداکثر برساند وجود نداشته باشند(حاتم، ۲۰۰۱: ۲۳).

با توجه به اهمیت موضوع، روش های گوناگونی برای ارزیابی عملکرد و افزایش کارایی سازما نها ارائه شده است. برای ارزیابی سازما نها به داشتن استاندارد و نظارت نیاز است. در خدمات بیمارستانی، استاندارد به معنی تعیین سطح لازم و قابل قبول در ارائه ی هر یک از خدمات اداری، پزشکی و پیراپزشکی است. با توجه به اینکه در بسیاری از موارد، استاندارد هماهنگ برای ارزیابی مراکز آموزشی درمانی در ایران وجود ندارد (خلیلی۲۰۰۹). یکی از ابزار های کارآمد در این زمینه تحلیل پوششی داده ها می باشد. با بهره گرفتن از این روش، واحدهای مورد بررسی با یک سطح استاندارد از قبل تعیین شده، مقایسه نمی شوند و کارایی واحدها با توجه به کارایی واحدهای دیگر سنجیده می شود.

 ۲-۱ بیان مسأله

“سلامت حق مردم است ” این مسأله در کنفرانس بین المللی مراقبت های اولیه بهداشتی در آلماتا به عنوان واقعیتی انکارناپذیر پذیرفته شده است. بدیهی است که تحقق آن، نیاز به تلاش در بخش بهداشت و بسیاری از  بخش های اجتماعی و اقتصادی دیگر دارد.^[۷]

توجه به بهداشت و سلامت در سطح آحاد جامعه یکی از اهداف اصلی برنامه های جمهوری اسلامی می باشد. در اثبات این گفته می توان به مواردی چون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اشاره نمود که ضمن محوری برشمردن سلامت کامل و جامع انسان، بهداشت و درمان را از جمله نیازهای اساسی می شناسد و دولت را مکلف کرده است تا تمامی منابع، امکانات و ظرفیت های خود را جهت تأمین، حفظ و ارتقای سطح سلامت افراد کشور بسیج کند^[۸]. از این رو، یکی از ابعاد تجلی بخش مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی در کشور، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به اقشار مختلف جامعه می باشد(صادقی و همکاران، ۲۰۰۵: ۱۵۱) و در این راستا می توان به توجه خاصی که در برنامه های توسعه کشور به بخش بهداشت و درمان شده است، اشاره کرد.^[۹]

دراین میان بخش بهداشت امروز شاید از مهمترین بخش های خدماتی ویکی از شاخص های توسعه و رفاه اجتماعی تلقی می گردد. بنابراین بازشناخت اقتصادی این بخش از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بیمارستان به عنوان یکی از سازمان های اصلی ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی ، حساسیت و اهمیت ویژه ای در اقتصاد بهداشت دارد(حسن زاده، ۱۳۸۶: ۲) .

بهداشت و درمان یکی از نیازهای اساسی هر جامعه است.از آنجا که توجه به بهداشت و درمان و سرمایه گذاری دراین زمینه باعث افزایش بهره وری نیروی کار و افزایش تولید می گردد، لذا تخصیص منابع کافی و به کارگیری مطلوب منابع دراین بخش از اهمیت به سزایی برخوردار است( احمدکیادلیری، ۱۳۸۴: ۲۲).

بدیهی است که در راستای تحقق این امر مهم، وجود امکانات و استفاده صحیح از آن ، امری ضروری و اجتناب ناپذیرمی باشدو با توجه به این که حفظ و تأمین سلامتی مردم از اولویت های توسعه ای هر کشور به شمار می آید، دست اندرکاران بخش سلامت همواره در تلاشند تا با بهره گیری از منابع در دسترس خود، بهترین و کیفی ترین مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی را به جامعه ارائه نمایند( سجادی و همکاران، ۲۰۰۸: ص ۲۲۸).

بیمارستان به عنوان یکی ازسازمانهای اصلی ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی، حساسیت واهمیت ویژه ای دراقتصاد بهداشت دارد. این ویژگی، به خصوص درکشورهای درحال رشد، باتوجه به زیرساخت های اقتصادی وآسیب پذیری شدید آنهادررویارویی بانوسانات بازارهای پول وکالادوچندان می شود. زیرا سیرصعودی تقاضا برای دریافت کالاهاوخدمات بهداشتی ودرمانی همواره بامحدودیت منابع روبرومی باشد، به طوری که پاسخگویی کامل به نیازمصرف کنندگان این بخش حتی در پیشرفته ترین کشورهای دنیا نیز عملا دورازدسترس به نظرمی رسد(خالصی، ۲۰۰۱:۲۷). ازطرفی سلامت، محورتوسعه پایداراجتماعی، اقتصادی، سیاسی وفرهنگی کلیه جوامع بشری است ودارای اهمیت ویژه ای درزیرساخت بخش های مختلف جامعه می باشد. ارتقاء سلامت، صرف نظرازیک وظیفه اخلاقی، مقوله ای اجتماعی واقتصادی است وهرنوع برنامه ریزی خدمات بهداشتی درمانی بایدجزئی ازنگرش جامع سیاست بهداشتی بوده ودرنهایت بخشی ازطرح یکپارچه توسعه پایدار را تشکیل می دهد(مردانی، ۱۹۹۸: ۲)، همچنین بیمارستان به عنوان مهمترین واحدهای مصرف کننده منابع در بخش بهداشت و درمان درنظر گرفته می شوند (داکت، ۲۰۰۳). ازآنجایی که کارایی وبهره وری مهمترین ومعمول ترین ساز وکار جهت ارزیابی و اندازه گیری عملکرد یک بنگاه اقتصادی ازجمله بیمارستان به شمارمی رود، درچند دهه گذشته بررسی عملکرد بخش های مختلف اقتصادی ویا بنگاه ها و واحد های اقتصادی درسطح خرد ازطریق سنجش وبرآوردکارایی، همواره موردتوجه محققان رشته های مختلف علوم بویژه مدیریت واقتصاد بوده است(یاساوارنگ، ۲۰۰۲).

در این پژوهش، با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها به محاسبه کارایی نسبی بیمارستان های دولتی در استان ایلام اقدام شده است. به این امید که نتایج تحقیق بتواند با شناسایی واحدهای کارا و ناکارا، و سوق دادن واحدهای ناکارا به مرز کارایی، زمینه ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مطلوب تر به شهروندان را فراهم نماید.

تعداد صفحه : ۲۱۱