علوم تجربی یکی از دانشها و معرفتهای بشری است که یافته های آن از روش تجربی به دست می آید و ملاک یا معیار درستی آنها، انطباق داشتن با مشاهدات تجربی است.

هدف از آموزش علوم تجربی، آموزش پدیده هایی است که در زندگی روزانه مشاهده می شود. در همه نظامهای آموزشی جهان، آموزش و یادگیری علوم تجربی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و تلاش می شود تا همه دانش آموزان، ضمن آشنایی با اصول و مفاهیم علوم تجربی و کسب سواد علمی لازم، آگاهیهای لازم برای تبدیل شدن به یک شهروند مطلوب را کسب کنند. دانش آموزان با کسب آگاهی و مهارت لازم در زمینه های مختلف علوم، قادر خواهند بود تا در زندگی خود تصمیمات آگاهانه و منطقی بگیرند. فعالیتهای آزمایشگاهی یکی از ارکان اصلی آموزش علوم تجربی محسوب شده و موجبات رشد دانش علمی، مهارت ها و نگرشهای علمی دانش‌آموران را فراهم می‌سازند. انجام فعالیتهای آزمایشگاهی علاوه بر تثبیت یادگیری و افزایش میزان ماندگاری مفاهیم آموخته شده، سبب تقویت مهارت دست ورزی و کسب لازم می‌گردد که در زندگی روزانه مورد استفاده قرار گرفته و زمینه‌های نوآوری، خلاقیت و تفکر انتقادی را در فراگیران فراهم می‌سازد.

در برنامه درسی کشورهای موفق در آموزش علوم تجربی، استفاده از آزمایشگاه و انجام فعالیت‌های عملی، بخش جدایی ناپذیری از موضوع درسی است و تاکید زیاد بر تحقق اهداف مهارتی و نگرشی سبب شده است تا توجه خاصی به رشد مهارت‌های دست‌ورزی صورت پذیرد   ( بدریان، ۱۳۸۵) .اما برخی مشکلات در انجام آزمایش های حقیقی همچون عدم وجود امکانات لازم در آزمایشگاه، خطرناک بودن بخشی از فعالیت های آزمایشگاهی و موارد دیگر باعث شده اکثر دبیران در انجام آزمایش بصورت واقعی اهتمام لازم را نداشته باشند.

از طرفی پیشرفت های جهانی در فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث گسترش وسیع فرصت های یادگیری و دسترسی به منابع تحصیلی و آموزشی شده است. بکارگیری این فناوری های جدید موجب تسریع و تسهیل فراوان در تعلیم و تربیت شده است که آموزش و پرورش نیز از این تحولات مستثنی نبوده است (آلفاسی[۱]، ۲۰۰۰ نقل از بختیاری و احمدی، ۱۳۸۶ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳). در سال های اخیر آموزش مجازی به عنوان یکی از کاربردهای مهم فناوری های جدید در جهان مطرح گردیده است و پیشرفت های جامعه امروزی در گرو استفاده بهینه از فناوری های آموزشی است چرا که آموزش و یادگیری همیشه تحت تاثیر عوامل گوناگونی اتفاق می افتد که این عوامل به انجام هر چه بهتر یادگیری کمک می کند و آموزش مجازی هم از این قائده جدا نیست(مشتاقی، ۱۳۹۲ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳). امروزه شبیه سازی و استفاده از آن، کاربردهای گوناگونی پیدا کرده که یکی از آن ها آزمایشگاه های مجازی هستند که با ایجاد محیطی جذاب و بی خطر می توانند باعث ارتقاء کیفیت آموزش و یادگیری شوند. هرچند لذت تجربه یک موقعیت و تجربه واقعی و همچنین تقویت مهارت دست ورزی را از یادگیرنده سلب می کند.

۱-۲ بیان مساله

هدف از آموزش علوم تجربی،  آموزش پدیده هایی است که در زندگی روزانه مشاهده می شود. در همه نظامهای آموزشی جهان، آموزش و یادگیری علوم تجربی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و تلاش می شود تا همه دانش آموزان، ضمن آشنایی با اصول و مفاهیم علوم تجربی و کسب سواد علمی لازم، آگاهی های لازم برای یک شهروند مطلوب را کسب کنند.

در ابتدای قرن بیستم رویکرد اثبات گرایی و آموزش با اثبات و فهم مطالب به کمک آزمایش و تجربه تقریباَ با روند ایجاد و رشد تمام رشته ها ی علمی حکم فرما شد. در اوایل قرن گذشته دست اندر کاران آموزش به اهمیت به کار گیری و استفاده از وسایل کمک آموزشی پی بردند و متوجه شدند هر قدر موضوعات علوم پایه عینی و ملموس تر باشد میزان یادگیری بیشتر خواهد شد ( شویک[۲]، ۱۹۹۲). بعد از جنگ جهانی اول که نارضایتی بسیاری در علم حاصل شد، معلمین علوم برای تدریس از وسایل آزمایشگاهی و کارگاهی استفاده کردند، این امر باعث شد دانش آموزان علاقه بیشتری از خود نشان دهند و ثمرات استفاده از آزمایشگاه ها در تدریس باعث شد دانش آموختگان با آمادگی بیشتر جذب بازار کار و مؤسسات و کارخانه ها شوند در نتیجه تحول چشم گیری در پیشرفتهای صنعتی در کشورهای غرب ایجاد شد(شویک، ۱۹۹۲). از آن به بعد بود که در برنامه درسی کشورهای موفق در آموزش علوم تجربی، استفاده از آزمایشگاه و انجام فعالیت‌های عملی واقعی، بخش جدایی ناپذیری از موضوع درسی شد و تاکید زیاد بر تحقق اهداف مهارتی و نگرشی سبب شده است تا توجه خاصی به رشد مهارت های دست‌ورزی صورت پذیرد ( بدریان، ۱۳۸۵). از طرفی پیشرفت فناوری بشر امروزی در سده های اخیر سرعت حیرت آوری گرفته و تعلیم و تربیت را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. علاوه بر این آموزش و پرورش از این پیشرفت ها در بکارگیری وسایل و روش های جدید بهره جسته است و شکل گیری فناوری آموزشی، میدان جدیدی برای انجام بررسی های علمی پیرامون نحوه به کارگیری وسایل و روش های جدید در امر آموزش ایجاد نموده است و در این راستا آخرین یافته های فناوری در خدمت آموزش در آمده است. نمونه ای از کاربردهای فناوری آموزشی، استفاده از نرم افزارهای آزمایشگاه مجازی می باشد که در سال های اختر رواج و رونق زیادی پیدا کرده است.

شناخت گرایانی همچون آزوبل[۳] (۱۹۶۳) و برونر[۴] (۱۹۶۰) به استفاده از وسایل دیداری، شنیداری و نمایشی و آزمایشگاهی تاکید می کردند و معتقدند که با بهره گرفتن از این وسایل میتوان به درجه بالایی از آگاهی و مهارت عملی دست یافت.

الکساندر[۵] و سیلور[۶] (۱۹۸۱) اظهار می دارند در یک برنامه درسی منظم که بر مبنای آموزش های عملی استقرار یافته و تداوم یابد می تواند نقشه ای برای هدفهای کلی و جزیی در یک جامعه پیشرفته صنعتی و مترقی باشد. از طرفی این سوال مطرح است که اگر غالباً دانش آموز می تواند با دیدن مطالب را بهتر درک کند، چگونه در دهه های پیشین که امکان و ابزار انجام آزمایش ها حتی در حد جزئی هم وجود نداشت در بسیاری از دانش آموزان حس علاقه و کنجکاوی و پژوهشگری ایجاد شد. از سوی دیگر آیا تکیه بر ارائه اطلاعات صرف در قرنی که تکنولوژی از اهمیت خاصی برخوردار است، می تواند مانند سالهای گذشته نتیجه بخش باشد؟ در حال حاضر که مدارس مجهز به امکانات هوشمند هستند آیا جایگزین کردن نرم افزارهای آزمایشگاه مجازی می تواند جایگزین مناسبی برای آزمایشگاه های واقعی فعلی باشند؟

هودسون[۷](۱۹۹۳) در تحقیقی به این نتیجه رسید که انجام آزمایش های علوم تجربی باعث افزایش میزان انگیزه، افزایش توانایی مهارت های عملی و یادگیری آگاهانه دانش آموزان می گردد. در تحقیق هارلن[۸](۱۹۹۹) با موضوع تاثیر فعالیت های عملی بر یادگیری علوم نتیجه افزایش قابل توجه انگیزه و یادگیری بود. کومیس[۹](۲۰۰۱ نقل از کرمی، ۱۳۸۸) در پژوهش خود نتیجه گرفت استفاده از محیط های شبیه سازی شده کامپیوتری برای انجام آزمایش یعنی همان آزمایش مجازی می تواند بر درک مفاهیم فیزیکی دانش آموزان تاثیر مثبت داشته باشد.

با توجه به اینکه طیف وسیعی از جمعیت ایران را دانش آموزان تشکیل می دهند و همچنین با توجه با اینکه مشکلات زیادی در آموزش و نحوه استفاده از راهبردهای متنوع آموزشی در این امر موجود دارد ضروری به نظر می رسد که پژوهش هایی در مورد تاثیر بکارگیری این راهبردها باید صورت گیرد (شریفی، ۱۳۹۰ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳). به همین دلیل  پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی محیط آزمایشگاه مجازی در مقابل آزمایشگاه واقعی گامی در رفع ابهامات در این زمینه و شیوه های موثر در آموزش آزمایشگاهی علوم تجربی بردارد.

تعداد صفحه : ۸۸

زلزله در اثر حرکت در پوسته زمین رخ میدهد، زلزله ها عمدتا در نزدیکی خطوط گسل رخ می دهند. بررسیهای اخیر بیانگر آن است که زلزله نسبت به سایر بلاهای طبیعی منجر به تلفات بیشتری می گردد. زلزله هزینه ای بیش از سه ترلیون دلار و تلفاتی بیش از دو میلیون نفر را از سال ۱۹۵۰ تا کنون موجب شده است [۳]  آگاهی از چگونگی اندازه گیری زلزله ها مفید می باشد، اما دانستن زمان و مکان رخداد زلزله برای ایجاد و توسعه یک الگوریتم جهت مکانیابی ایستگاه های امداد و نجات و تخصیص بهینه نیروهای امداد رسان جهت  امدادرسانی بهینه، حیاتی می باشد. متاسفانه دانشمندان هنوز موفق به توسعه ابزار پیش بینی زلزله که قابل اطمینان باشد، نشده اند، با این وجود، شیوه ای برای تعیین احتمال رخداد زلزله در یک منطقه معین ارائه شده است که به رابطه بین منطقه جغرافیایی و زلزله به نقشه خطر زلزله^[۱]معروف است .

برنامه ارزیابی خطر زلزله جهانی^[۲]در سال ۱۹۹۲توسط برنامه بین المللی قسمت سخت زمین^[۳] با هدف تعیین خطر زلزله برای همه مناطق زمین راه اندازی شد. [۳]  با بهره گرفتن از شیوه های مهندسی زلزله، متخصصین هر کشور یک نقشه خطر نسبی زلزله را برای هرکشور توسعه داده اند.این نقشه ها به ملتها اجازه می دهد تا سطح آسیب پذیر بودن خود در مقابل زلزله را بسنجند و با بهره گرفتن از آن مکانیابی احتمالی  مناسبی جهت استقرار مراکز خدمات فوریتهای پزشکی در هنگام وقوع زلزله و تخصیص بهینه نیروهای امداد و نجات و سیستم های امدادرسانی مناسبی را طراحی کنند.

۱-۲ بیان مسئله

بررسیهای اخیر بیانگر آن است که زلزله نسبت به سایر بلاهای طبیعی منجر به تلفات بیشتری می گردد. زلزله هزینه ای بیش از سه ترلیون دلار و تلفاتی بیش از دو میلیون نفر را از سال ۱۹۵۰ تا کنون موجب شده است[۳] برخی از زلزله ها به اندازه ای قدرتمند هستند که میتوانند باعث فروریختن ساختمانهای  بزرگ و زیر آوار ماندن و در بسیار از موارد صدمه دیدگی و مرگ ساکنین گردند با کمک امدادرسانان آموزش دیده مانند نیروی ارتش، مامورین آتشنشانی، و مامورین پلیس، می توان افراد زیر آوار را نجات داد. هر کشوری باید شیوه ای موثر برای سازماندهی و اعزام امدادرسانان به محلهای مناسب داشته باشد. برخی کشورها مانند چین و ژاپن، دارای مدلهای امدادرسانی پیشرفت های هستند. همچنین در این  کشورها، کلیه ارگانها دولتی در راستای بهبود هر چه بیشتر عملیات امداد، بسیج  می گردند . با این وجود، بسیاری از ملتها هنوز فاقد مدلهای امدادرسانی قابل قبول می باشند. چنین امری بسیار ، مصیبت بار است. در ۱۷ آگوست سال ۱۹۹۹ ، زلزله ای به اندازه ۲/ ۷در مقیاس ریشتر قسمتی از ترکیه را لرزاند ، در اثر فقدان مدل امدادرسانی موثر، ۲۰۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند. برای مقایسه می توان به زلزله ای با اندازه مشابه که چین را چند سال قبل از این رخداد لرزاند اشاره نمود. در زلزله مذکور فقط ۳۰۰۰ نفر جان باختند [ ۳]. دولت ترکیه به علت سیستم امدادرسانی ضعیف خود به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. شیوه مناسبی برای اعزام امدادرسانان به منطقه آسیب دیده وجود نداشت که این امر موجب تاخیر زیاد در عملیات نجات شد. همچنین فقط ۱۱۷ دکتر به منطقه اعزام گردید. سرانجام، مسئولین شهر از شدت ناامیدی به نیروهای انگلیسی پناه بردند [ ۳]. در این میان، هزاران فرد نیازمند به کمک جان خود را از دست دادند. در کشور ایران، وضع از این هم بدتر است. زلزله ۲۶ دسامبر سال ۲۰۰۳ بم شاهد عینی این حقیقت است.اندازه این زلزله ۷/۶ در مقیاس ریشتر بود . تلفات ناشی از این زلزله بیش از ۴۲۰۰۰ نفر تخمین زده شده بود [۱] با توجه به اندازه زلزله و میزان تلفات و همچنین کم جمعیت بودن شهر بم، میتوان به عمق فاجعه پی برد. در واقع  با ایجاد مکانیابی های ایستگاه های امداد و نجات قبل از زلزله در مناطق بحرانی و یک سیستم امدادرسانی معقول می توانست جان هزاران انسان را نجات دهد. با توجه به اینکه ایران یکی از زلزله خیزترین کشورها می باشد، طراحی یک سیستم امدادرسانی موثر برای آن امری ضروری می باشد. این پایان نامه  در ابتدا مدلی را  برای مکانیابی ایستگاه های  امدادرسانی به شهر آسیب دیده ارائه می دهد. سپس مدلی را جهت تخصیص بهینه نیروهای نجاب برای گسترش توان امدادرسانی شهرهای مختلف، توسعه می دهد.[۱]

مکانیابی ایستگاه خدمات فوریت پزشکی کمک شایانی به پایین آمدن تلفات ناشی از شرایط بحرانی خواهد نمود, مکانیابی مراکز خدمات فوریت های پزشکی با رسیدگی به موقع به بیماران از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود و باعث کاهش مر گ و میر و زیان های جبران ناپذیر ناشی از جراحات و صدمات می شوند. این مراکز پس از انجام اقدامات اولیه در محل حادثه، درصورت نیاز اقدام به انتقال بیمار به بیمارستان می کنند. از آنجا که در اینگونه مسائل هدف نجات جان انسانها ست، پیشنهادها و راهکارهایی که قادر به بهبود عملکرد این مراکز باشند بسیار مورد استقبال واقع می شوند. محل استقرار این مراکز نقش اساسی در کاهش زمان پاسخ به تقاضا دارد و از این رو، مکان یابی این مراکز در سطح شهرها به خصوص شهرهای بزرگ و پرجمعیت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در این پژوهش  به دلیل درجه ی بالای پیچیدگی مسئله و نیاز به حافظه و زمان بالا برای یافتن پاسخ ها، یک الگوریتم ابتکاری ترکیبی که در آن از دو الگوریتم فراابتکاری شبیه سازی تبرید استفاده شده است، به منظور حل مسئله پیشنهاد شده است. سپس تعدادی آزمایش با بهره گرفتن از این الگوریتم انجام می شود

همچنین این پژوهش به صورت اجمالی به مسئله تخصیص بهینه نیروی امداد و نجات برای واکنش در هنگام زلزله  و عملیات نجات پس از زلزله نیز می پردازد با توجه به اینکه زلزله نسبت به سایر بلاهای طبیعی منجر به تلفات بیشتری می شود. عملیات نجات پس از رخداد زلزله تا حد زیادی در تلفات ناشی از زلزله تاثیر گذار است. در این پژوهش  سعی داریم تا روشی برای تخصیص نیروهای نجات بین شهرهای مختلف یک کشور توسعه دهیم. هدف این تخصیص، حداکثر کردن متوسط تعداد افراد نجات یافته می باشد.

تعداد صفحه : ۱۳۶

های مقالات روان شناسی دربارۀ رضایت از زندگی، سلامت روان و شادکامی به ۷۸۰ مقاله رسیده است. به نظر می رسد که روند توجه محققان به دردها و رنج های انسانی، در حال تغییر جهت به سوی رضایت از زندگی و شادکامی است. با وجود این، مطالعات مربوط به شادکامی هنوز در مراحل ابتدایی و اولیه است، به همین دلیل اگرچه مسأله نظام بخشیدن فوری به یک شاخص مربوط به شادکامی می تواند خوش بینانه باشد، اما می توان به تحقیقات گسترده تر دربارۀ این موضوع در میان مدت و نیز بلند مدت توجه کرد و برانگیخته شدن بحث ها و تفکرهای جدیدی در این زمینه را باعث شد (شیمل[۶]، ۲۰۰۹). در گذشته های دور برداشت افراد از شادکامی، مترادف با شانس بود؛ بدین معنی که نیرویی خارجی، شخص را تحت تأثیر قرار داده، او را به انجام کاری وادار می کند. همگام با عصر روشن نگری این باور تا حدود زیادی تغییر کرد. در این عصر عقیده بر این بود که تعقل و مسئولیت شخص به اندازه ای است که او قادر خواهد بود بدون وابستگی به یک حاکم، سرنوشت خود را تعیین کند. بنابراین، مفهوم شادکامی به مفهومی تبدیل شد که برای همه و در زمان و مکان دست یافتنی بود. این واقعیت که ما می توانیم شاد باشیم، ما آرزو داریم شاد باشیم و ما باید شاد باشیم، باعث شد که شادکامی در جوامع به یک ارزش مبدل شود و اساس نظام بهزیستی همگانی را در جوامع ما تشکیل دهد (مک ماهون[۷]، ۲۰۰۶).

شادکامی جنبه ای از عواطف انسانی است که دارای جنبه ها و تجلیلات مختلف فردی- اجتماعی، روانی- جسمانی و شناختی- عاطفی می باشد. از آنجا که شادی تأثیر کمی و کیفی زیادی بر زندگی دارد، در فرایند تحول و توسعه مورد تأکید و توجه قرار گرفته است. هدف از پژوهش های مربوط به شادکامی، بررسی علل و فرآیندهای مولد آن است، برخی از علل آن نظیر اوقات فراغت، خلق مثبت و حتی عواملی نظیر شخصیت نیز تا حدودی قابل تغییرند. از سوی دیگر، داشتن شادی و خلق خوب پیامدهای کاربردی و عملی در زندگی و عملکرد شغلی و تحصیلی دارد. شادی فعالیت فرد را بر می انگیزد، بر آگاهی او می افزاید، خلاقیت وی را تقویت می کند و روابط اجتماعی وی را تسهیل می نماید و موجب سلامتی و طول عمر افراد می شود (وینهوون[۸]، ۱۹۹۳). تحقیقات نشان می دهد که شادی صرف نظر از چگونگی کسب آن می تواند سلامتی جسمانی را بهبود بخشد. افرادی که شاد هستند احساس امنیت بیشتری می کنند، آسان تر تصمیم می گیرند، دارای روحیه مشارکتی بیشتری هستند و نسبت به کسانی که با آنها زندگی می کنند، بیشتر احساس رضایت دارند (مایرز[۹]، ۲۰۰۲). افزایش شادی فردی و اجتماعی یکی از اهداف و اولویت های بسیاری از سازمان ها بخصوص سازمان آموزش و پرورش می باشد. هدف این سازمان ایجاد شادی و افزایش شادی در دانش آموزان است. شادکامی با بهره وری، رضایت تحصیلی و افزایش عملکرد دانش آموزان ارتباط دارد؛ لذا افزایش میزان شادکامی، نیاز به شناخت عوامل مرتبط با شادکامی دانش آموزان دارد. بر این اساس، هدف این پژوهش شناشایی نقش تاب آوری[۱۰]، خودکارآمدی[۱۱] و امیدواری[۱۲] در میزان شادکامی دانش آموزان می باشد.

۱-۲ بیان مسأله

در سال های اخیر با گسترش روان شناسی مثبت نگر[۱۳]، مطالعه شادکامی محور اساسی پژوهش های این حیطه بوده است و بررسی تجربی شادکامی توسط روان شناسان و جامعه شناسان افزایش یافته است و روان شناسان علاقمند به حیطه روان شناسی مثبت نگر توجه خود را بر منابع بالقوه احساس های مثبت نظیر شادکامی معطوف کرده اند (جوسپ و لینلی[۱۴]، ۲۰۰۴؛ کوهن و پرسمن[۱۵]، ۲۰۰۵). روان شناسان در تعریف شادکامی، به خوشبختی ذهنی اشاره می کنند که یک اصطلاح چتری و دربرگیرندۀ انواع ارزش هایی است که فرد از خود و زندگی اش به عمل می آورد. این ارزشیابی ها، مواردی از قبیل خشنودی از زندگی، هیجان، خلق مثبت، فقدان افسردگی و اضطراب را شامل می شود و جنبه های مختلف ان نیز به شکل شناخت ها و عواطف نمود می یابد (آسپینوال[۱۶]، ۲۰۰۱؛ داینر[۱۷]، ۲۰۰۲). طبق نظر آرجیل[۱۸] (۲۰۰۳) شادکامی، از سه بخش اساسی عاطفی، شناختی و هیجانی تشکیل شده است. به نظر آنها شادکامی، متضاد با افسردگی نیست اما شرط عدم افسردگی برای شادکامی لازم است. در نظریه های موسوم به هدف نهایی اعتقاد بر این است که شادکامی موقعی بدست می آید که افراد، به اهداف مبتنی بر ارزش ها و نیازهای خود جامۀ عمل بپوشانند. افرادی که اهداف شان را مهم تر و احتمال موفقیت و رسیدن به آنها را بیشتر در نظر می گیرند، احساس شادکامی و خوشبختی بیشتری خواهند کرد، در حالی که افراد دارای شادکامی اندک، غرض ورزی بیشتری در هدف هایشان احساس می کنند.

یکی از متغیرهایی که نقش اساسی در شادکامی بازی می کند، تاب آوری می باشد. تاب آوری مفهومی گسترده است که محققان تعاریف مختلف را از آن عنوان کرده اند که هر کدام به یکی از وجوه آن پرداخته اند. گارمزی و ماستن[۱۹] (۱۹۹۱) به عنوان پیشگامان پژوهش در این حوزه تاب آوری را فرایند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز فرد علیرغم شرایط تهدید کننده تعریف کرده اند. راتر (۱۹۹۹) تاب آوری را فرآیندی پویا که تعادل بین عوامل خطرزا و عوامل محافظتی درونی و بیرونی و موجبات رهایی از آثار و رویدادهای ناگوار زندگی را فراهم می آورد توصیف نموده است. اما این نکته حائز اهمیت است که در این تعاریف، تاب آوری صرفاً مقاومت منفعل در برابر آسیب ها یا شرائط تهدید کننده نیست بلکه فرد تاب آور مشارکت کننده فعال و سازنده محیط پیرامونی خود است. تاب آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی-روانی و روحی در مقابل شرایط مخاطره آمیز است (کانر و دیویدسون[۲۰]، ۲۰۰۳). کامپفر (۱۹۹۹) معتقد است تاب آوری یا بازگشت به تعادل پایه[۲۱] است یا رسیدن به تعادلی بالاتر (در شرایط تهدید کننده) و قاعدتاً باید موجبات سازگاری موفق در زندگی را فراهم آورد. تاب آوری به واسطه کاهش هیجان های منفی و افزایش شادکامی، رضایت بیشتر زندگی را در پی دارد و به عنوان منبعی برای تسهیل غلبه بر مصائب، مشکلات، مقاومت در برابر استرس و از بین بردن اثرات روانی آنها تعریف شده است (پینکورارت[۲۲]، ۲۰۰۹). در زمینه پیامدهای تاب آوری، شماری از پژوهش ها مانند: لازاروس[۲۳]، ۲۰۰۴ و باسو[۲۴]، ۲۰۰۴، به افزایش سطح شادکامی و رضایت مندی از زندگی و گروهی دیگر از پژوهش ها مانند: هامارات[۲۵] و همکاران ۲۰۰۱، فوروهوالد[۲۶] و همکاران، ۲۰۰۱ و باسو، ۲۰۰۴،  نیز  به تأثیر این متغیر در کاهش مشکلات هیجانی و رضایت از زندگی اشاره کرده اند.

صفحه : ۱۲۲

اولین و اساسی ترین گام در تدوین و اجرای برنامه آموزشی، اجرای صحیح و مبتنی بر واقعیت فرایند نیازسنجی است. در حقیقت هر چه سنگ زیرین بنیانی تر و مستحکم تر باشد، بنای روی آن محکم تر و آسیب ناپذیرتر خواهد بود. در قلمرو آموزش، نیازسنجی به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی و ضروری فرایند برنامه ریزی در نظر گرفته می شود (رحمانی، ۱۳۸۹).

بنابراین آموزش نیروی انسانی یکی از مطمئن ترین و اساسی ترین راه های بهسازی سازمانی است. آموزش نیروی انسانی می تواند استعدادهای افراد را پرورش دهد، روش ها و فنون انجام دادن کار را بهبود بخشد، موجب کسب دانش و افزایش مهارت های شغلی شود و از اتلاف منابع انسانی و مالی نیز جلوگیری کند. به طور کلی، آموزش یکی از مؤثرترین وسایل سازگاری کارکنان هر مؤسسه با شرایط تغییرپذیر و در حال تحول سازمان است. آموزش ضمن خدمت عبارت از ایجاد تغییر در طرز فکر مدیران و کارکنان نسبت به سازمان، آشنا ساختن آن ها با اصول مدیریت و سازمان و آماده کردن آن ها برای پذیرش مسؤولیت های بیش تر است (میرکمالی، ۱۳۸۳).

از میان انواع آموزش ها، آموزش ضمن خدمت یکی از مناسب ترین و سهل الوصول ترین وسایلی است که می توان برای بهبود و تجهیز نیروی انسانی  به دانش و مهارت های لازم توسعه، به کار گرفت. اما آموزش به ویژه آموزش ضمن خدمت زمانی ممکن است مؤثر واقع شود که در قالب نظام و الگویی مشخص و نه به صورت پراکنده و ناهمگون ارائه گردد و افرادی آن را برنامه ریزی و اجرا کنند که با مبانی نظری و عملی آموزش و پرورش کارکنان آشنا باشند. در فرایند برنامه ریزی و اجرای آموزش های ضمن خدمت کارکنان در بخش دولتی، کارشناسان آموزش از جمله عوامل مؤثر در اثربخشی و کارایی آموزش های ضمن خدمت قلمداد می شوند (آموزگار، ۱۳۸۰).

بنابر آن چه گفته شد در دنیای امروز هیچ سازمانی را نمی توان بی نیاز از آموزش ضمن خدمت کارکنان خود دانست. در این رابطه با توجه به مفاد آیین نامه ی اجرایی ماده ۱۵۰ قانون برنامه سوم توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر تخصص یک درصد از اعتبارات جاری و عمرانی هریک از دستگاه های دولتی برای اجرای دوره های آموزش ضمن خدمت کارکنان، بیانگر اهمیت این موضوع در جامعه ی ایران است (اورنگی و همکاران، ۱۳۹۰).

به تبع این تصمیم آموزش و پرورش با هدف افزایش کارایی و اثربخشی معلمان، روز آمد کردن معلومات و توانمندی های معلمان متناسب با توسعه ی دانش و فناوری و همچنین رشد فضایل اخلاقی، فرهنگ سازمانی و بهبود روابط انسانی، همه ساله هزینه های قابل توجهی را برای آموزش نیروی انسانی تحت پوشش خود تخصیص می دهد. ولی مدیر کل دفتر معاونت برنامه ریزی وزارت، در پاسخ به این سؤال که تا چه حد آموزش ضمن خدمت توانسته است به این اهداف جامعه ی عمل بپوشاند، اظهار داشته است که از آن جا که وسیله ی سنجش خاصی برای این منظور وجود ندارد نمی توانیم مشخص نماییم در کدام موارد موفق بوده و در کدام موارد با مشکل مواجه شده ایم (حبیب خانی، ۲۰۰۹).

برخی از پژوهش ها دلایل عمده ی آموزگاران را در دوره های آموزش ضمن خدمت را رضایت روحی پس از تدریس موفق، آموختن روش های پژوهش در آموزش به ویژه تأکید بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و افزایش رشد حرفه ای آن ها بیان کرده اند (میرزا محمدی و قاضی زاده، ۲۰۰۸).

این وضعیتی است که آموزش و پرورش شهرستان بستک از آن مستثنی نیست. بر این اساس پژوهش حاضر، تأثیر دوره های آموزش ضمن خدمت بر عملکرد حرفه ای آموزگاران شهرستان بستک در زمینه  مدیریت کلاس، الگوهای نوین تدریس، ارزشیابی و نحوه انجام آن، تعامل با دانش آموزان، مهارت های قبل تدریس و کار با آموزش چند رسانه ای را مورد مطالعه قرار داده است.

۱-۲ بیان مسأله

نیروی انسانی امروزه به عنوان طراح، سازنده و پردازنده نظام های عملیاتی و سایر منابع سازمان به عنوان عامل استراتژیک مطرح است (عباس زادگان و ترک زاده، ۱۳۸۶). به همین دلیل با پیشرفت جهان امروز ما به مردمی آگاه و نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده نیاز داریم. که یکی از نیازهای پایدار و همیشگی هر انسان یادگرفتن است. انسان ها برای رفع نیازهای خود همواره باید بکوشند و تلاش کنند (رؤوف، ۱۳۷۵). در واقع هرتحول و تغییر سازنده ای در جامعه، بدون توجه کافی به فرایندهای جذب، نگهداری و بهسازی منابع انسانی مخصوصاً در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه که اکثر افراد در آن ها از توانایی های کافی برخوردار نیستند غیر ممکن است (جزایری، ۱۳۸۹). بنابراین غالب برنامه ریزی ها به جهت عدم تشخیص درست نیازها، به شکست منتهی می شود (لشکربلوکی و همکاران، ۱۳۸۸).

بر اساس شواهد موجود در مدارس ابتدایی  شهرستان بستک و تجربه مستقیم و فعالیت ۱۰ ساله پژوهشگر در  این دوره و مشاهده  نیازها و کمبودها، احساس شد که آموزگاران  دوره ابتدایی شهرستان بستک  نیازمند آموزش های ضمن خدمت و گذراندن این دوره ها هستند تا ضمن بازآموزی توانایی ها و مهارت های آموزشی خود، بتوانند استعدادهای  دانش آموزان را شکوفا سازند و پیوسته احساس موفقیت کنند و در مدرسه فرصت های مناسبی برای یادگیری و آموزش مسائل شخصی و اجتماعی داشته و از احساس بی کفایتی و بیگانگی اجتماعی، که معمولاً ناشی از عملکرد غلط آموزگاران در مدرسه است، در امان باشند.

بنابراین پژوهش حاضر در صدد است با شناسایی و اولویت بندی نیازهای آموزشی دوره های ضمن خدمت و با بهره گیری از یک نیازسنجی دقیق و نظام مند مبتنی بر تکنیک های روز و کارآمد، با انجام مطالعات و تحقیقات لازم در زمینه محتوا و روش های مختلف آموزش ضمن خدمت و با بهره گرفتن از دانش و تجربیات محققان دیگر و به کارگیری آن ها، گامی مؤثر در راه برنامه ریزی و  تربیت  سرمایه های اجتماعی کارآمد برای کشور عزیزمان ایران-  مخصوصا استان هرمزگان –  برداشته و با مشخص شدن نتایج  تحقیق، به توان حرفه ای آموزگاران ابتدایی در شهرستان بستک  کمکی هر چند اندک نماید.

۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش

با توجه به این که آموزش به عنوان یک فرایند پویا دارای عناصر و مراحل گوناگونی  می باشد، می توان آن را  به عنوان عامل کسب  توانایی  و نگهداری و حفظ توانمندی های موجود تعریف نمود.

بر این اساس، آموزش که هدف از آن نیز در محیط کارتشریح می شود، عبارت است از: توسعه توانایی های افراد و برطرف کردن نیازهای حال و آینده سازمان (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۷).

این یک موضوع اساسی است که جوانانی که برای کار معلمی تربیت می شوند اعجاب، شگفتی و نیز  یادگیری  یک موضوع را تجربه کنند برای رسیدن به این منظور، آن ها نیاز به تماس با الهام بخش ترین و باروحیه ترین مربیان دارند که در زمینه موضوع های درسی در دسترس باشند (جواهرفروش زاده، ۱۳۷۰). به عبارت دیگر برنامه های آموزش و پرورش کارکنان، یک نیاز حیاتی برای همه ی سازمان ها است، که این برنامه ها بایستی براساس نیازسنجی های دقیق و عینی صورت بگیرد چرا که اگر آموزشی مبتنی بر نیاز نباشد، به جای اینکه عاملی برانگیزاننده باشد، سبب نارضایتی می گردد (اسحاقی ابیانه، ۱۳۸۵).

نیازسنجی آموزش درحقیقت به عنوان یک کاتالیزور و تسهیل گر، جهت کسب دانش مورد نیاز در مورد نقاط قوت و ضعف کارکنان است. اگر تعیین نیازهای کارکنان مبتنی بر واقعیت باشد، نتایج آن می تواند در رفع مسائل و مشکلات فردی و سازمانی مؤثر باشد. امروزه مفهوم نیازسنجی بطور گسترده ای در محیط های مختلف به منظور تعیین نیازهای آموزش ضمن خدمت کارکنان مورد استفاده قرار می گیرد. نیازسنجی برای تعیین عدم وجود مهارت، دانش، انگیزه حمایت های محیطی در سازمان مفید است (فرجاد، ۱۳۸۸).

بدیهی است که برای پاسخگویی به نیاز اساسی تربیت و حفظ مربیان کارآمد، نمی توان به  ارائه آموزش های شتابزده و غفلت از محتوای برنامه ریزی آموزشی کارکنان و بهبود عملکرد منابع انسانی پرداخت. یکی از مهم ترین عناصر و ارکان  فرایند آموزش در اکثر جوامع را معلمان و مربیان تشکیل می دهند و از دیگر عناصر مهم این فرایند می توان  از فنون تدریس و شیوه های آموزشی که مورد استفاده آنان قرار می گیرد نام برد.  درادامه، اهمیت  مسأله را با یک سؤال بیان کنیم که چرا همه ی کارکنان در سازمان ها به  آموزش ضمن خدمت نیاز دارند خصوصا در سازمان آموزش و پرورش؟ در پاسخ به این سؤال  می توان گفت: مهم ترین دلیل، سر و کار داشتن سازمان آموزش و پرورش با نیروی انسانی است و از آن جایی که پرداختن به آموزش انسان،  به عنوان موجودی پیچیده از وظایف خطیر متولیان آموزش و پرورش برای تسریع در روند توسعه جامعه می باشد از این رو شایسته است آموزگاران و مربیان به نحو شایسته در این فرایند مهم مورد بهسازی و تجدید اطلاعات قرار گرفته و خود را به ابزارهای کار آمد در زمینه های آموزشی و پرورشی مجهز نمایند.

تعداد صفحه : ۱۲۴

سازگاری[۱] در نوجوانان به عنوان مهمترین نشانه ی سلامت روان آنان ، از جمله مباحثی است که در دهه‌ های اخیر توجه بسیاری از جامعه شناسان، روان شناسان و مربیان را به خود جلب نموده است ، زیرا دوره‌ی نوجوانی، دوره ی حساسی است و سازگاری در این دوره دستخوش تحولات عاطفی، جسمانی و ذهنی فوق‌العاده شدیدی است و هنوز فرد به طور کامل رشد نیافته است. به همین علت ممکن است تأخیر در بلوغ عاطفی به دنبال خود مشکلاتی جدی در روابط بین فردی در نوجوانان و در روابط اجتماعی برای آنان پدید آورد. علاوه براین، رشد اجتماعی مهمترین جنبه ی رشد وجود هر شخصی است و معیار اندازه گیری رشد اجتماعی هرکس سازگاری او با دیگران است. سازگاری مانند رشد جسمی، عاطفی و عقلی یک کمیت پیوسته است و به تدریج به کمال می رسد و در طول زندگی به طور طبیعی و در برخورد با تجربه ها حاصل می‌شود. به عبارت دیگر، با سپری شدن دوران کودکی و ورود به دوران نوجوانی، رشد روانی - اجتماعی از تحول ساده به تحولی عمیق و کیفی تبدیل می شود و نوجوان با به کارگیری مهارت های اجتماعی، می‌تواند جایگاه خود را در میان مراودات اجتماعی و ارتباط با همسالان و بزرگسالان پیدا کند و مورد پذیرش اجتماعی نیز قرار گیرد. موفقیت در امر پذیرش اجتماعی به سازگاری منجر می شود و ممکن است فرد را به مرحله ی نفوذ و رخنه‌ی اجتماعی برساند که سطحی بالاتر از پذیرش اجتماعی است و در این مرحله می تواند بر اطرافیان خود تأثیرگذار باشد(اتکینسون، اتکینسون و هیلگارد[۲]، ۲۰۰۹).

در تعرف سازگاری می توان گفت که، منظور از سازگاری، رابطه ای است که میان فرد و محیط او، به ویژه محیط اجتماعی وجود دارد و به او امکان می دهد تا نیازها و انگیزه های خود را پاسخ گوید. فرد زمانی از سازگاری بهره مند است که بتواند میان خود و محیط اجتماعی اش رابطه ای سالم برقرار و انگیزه های خود را ارضا کند، در غیر این صورت او را ناسازگار قلمداد می کنیم. در واقع سازگاری با محیط، مهارتی است که باید آموخته شود و کیفیت آن مانند سایر آموخته‌ها به میزان علاقه و کوشش فرد برای یادگیری بستگی دارد (اسلامی نسب، ۱۳۹۰).

انجمن روان پزشکان آمریکا (۲۰۱۰) [۳]سازگاری را چنین تعریف می کند: «هماهنگ ساختن رفتار به منظور برآورده ساختن نیازهای محیطی که غالباً مستلزم اصلاح تکانه ها، هیجان ها یا نگرش هاست» (به نقل از حجاری، ۱۳۹۰). سازگاری اجتماعی[۴] به عنوان جریانی، که به وسیله ی آن روابط میان افراد، گروه ها و عناصر فرهنگی در وضعیتی رضایت بخش برقرار باشد، تعریف شده است.  به عبارت دیگر، روابط میان افراد و گروه‌ها باید به گونه ای برقرار شده باشد که رضایت متقابل آنها را فراهم سازد. بدین ترتیب، سازگاری اجتماعی سازوکارهایی است که توسط آنها یک فرد توانایی تعلق به یک گروه را پیدا می کند. به همین علت لازمه ی سازگاری اجتماعی، بروز تغییراتی در فرد بوده، آن نیز مستلزم یکپارچگی سازوکارهایی است که توسط آنها، گروه یک عضو جدید را می پذیرد (یمنی دوزی سرخابی، ۱۳۸۹)

یکی از الگوهایی که با سازگاری در ارتباط دارد، ظرفیت هیجانی یا هوش هیجانی[۵] افراد است؛ همان چیزی که این تحقیق تلاش دارد آن را تبیین نماید. منظور از هوش هیجانی، توانایی فرد در بازنگری احساسات و هیجان های خود و دیگران، تمیز قائل شدن میان هیجان ها و استفاده از اطلاعات هیجانی به صورت سالم در حل مسئله و نظم بخشی رفتار است(سالووی و مایر[۶]، ۲۰۱۱).

به طور کلی آنچه از متون تحقیقی بر می آید این است که سازگاری موفقیت آمیز افراد بسته به عملکرد یکپارچه توانش های هیجانی دارد. در واقع هوش هیجانی در پرورش سازگاری با تجارب و حوادث استرس‌زای وقوع یافته، پیش بینی اهداف مطلوب در آینده و نیز سازگاری با استرس‌های مزمن نقشی اساسی دارد.

اکسترمرا[۷] و همکاران در سال ۲۰۱۰ طی بررسی خود مطرح نمودند نوجوانانی که در رابطه با شناخت هیجانات خود دچار مشکل هستند و توانایی های لازم را برای تنظیم هیجانات‌شان ندارند، در شرایط فشار روانی از کنترل خوبی برخوردار نبوده، ماهیت فشار روانی را با شدت بالاتری درک می‌نمایند و از سازگاری روانشناختی کمتری برخوردارند.

با توجه به این که تاکنون مطالعات محدودی پیرامون رابطه سازگاری با هوش هیجانی انجام گردیده و از سوی دیگر بررسی سازگاری به لحاظ نظری در بهبود روابط بین فردی و محیط امری ضروری بوده و به لحاظ عملی می تواند تا حدودی مسایل و مشکلات افراد را در حوزه سازگاری حل یا جبران نماید و لزوم بررسی این موضوع، پژوهش های زیادی مورد مطالعه قرار گرفت و بر اساس اهمیتی که سازگاری و هوش هیجانی در زندگی دارد این موضوع باید مورد سنجش قرار می گرفت، از این رو ضرورت بررسی ویژگی های روانسنجی پرسشنامه سازگاری احساس می شود که موضوع حاضر در قالب آزمون‌های جدید و به روز بررسی شود لذا پژوهش حاضر  با هدف تعیین ویژگی های روانسنجی پرسشنامه سازگاری و رابطه آن با هوش هیجانی دختران دبیرستانی شهر بابل انجام شده است.

۲-۱ بیان مسئله        

اجتماعی شدن جریانی پیچیده به شمار می آید که ابعاد و جوانب گوناگونی دارد. کسب مهارت‌های اجتماعی، چگونگی برقراری ارتباط با سایر افراد و سازگاری، از جمله ی این ابعاد هستند. برخی از روانشناسان سازگاری اجتماعی را مترادف با مهارت اجتماعی می دانند. از نظر آن‌ ها، مهارت اجتماعی عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه ی خاص اجتماعی، به طریق خاص که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد. (اسلابی و گوارا [۸]۲۰۰۹؛ به نقل از عابدینی، ۱۳۹۰). در حالی که برخی دیگر از روانشناسان سازگاری و مهارت اجتماعی را فرایندی می دانند که افراد را قادر می سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش بینی کنند، رفتار خود را کنترل کنند و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم نمایند. (اسلاموسکی و دان[۹]، ۲۰۰۶ )

ایواتا[۱۰] و همکاران ( ۲۰۱۰ ) در مروری جامع عوامل مؤثر در سازگاری را به شش دسته ی عمده تقسیم می‌کنند که هریک از آن ها نیز به عوامل جزئی تری تقسیم شده اند، این عوامل عبارتند از:

الف -محرومیت های جسمانی ناشی از نقص عضو، تغذیه ی نادرست و بد، محرومیت از خواب و خستگی روانی ، فرایندهای عاطفی آسیب زا و آسیب های مغزی.

ب- عوامل روانی، اجتماعی و محیطی، نظیر تغییرات سریع و مهم اجتماعی نظیر بیکاری ، جنگ ، بلایای طبیعی ، از هم پاشیدگی کانون خانواده ، فقر و اعتیاد.

ج - عوامل تربیتی، نظیر الگوهای نادرست خانوادگی ، فقدان رابطه ی والد کودک ، طرد کردن فرزندان ، حمایت افراطی ، محرومیت های عاطفی ، خودمختاری بیش از حد کودک ، انتظارات و خواسته های غیرواقع‌گرایانه ی والدین و کمبود ارتباط.

د-ساختار خانوادگی ناسازگار از جمله خانواده های بی کفایت ، از هم پاشیده ، ضد اجتماعی و آسیب روانی اولیه و عدم ثبات عاطفی و روانی والدین بخصوص مادر.

ه- فشارهای ناشی از زندگی جدید صنعتی، مانند رقابت های ناسالم ، تقاضاهای شغلی و تحصیلی و پیچیدگی‌های زندگی جدید.

و- عوامل ارثی نظیر اختلالات جسمی، روانی و عاطفی که زمینه را برای رفتارهای بزهکارانه و ناسازگاری اجتماعی فراهم می کنند.

عوامل متعددی در سازگاری شخصی و اجتماعی افراد نقش دارند که نظریه ها و دیدگاه های مختلف تربیتی، روان شناختی و جامعه شناختی بر آن ها تأکید کرده اند. مطالعه آدیمو[۱۱] (۲۰۱۱) روی دانشجویان نیجریه‌ای نشان داده است که هوش هیجانی بالا با سازگاری سریع و بسنده با محیط دانشگاه و کارکرد موفق ارتباط نیرومندی دارد. در همین راستا، یافته‌های مطالعه پانسر[۱۲] و همکاران (۲۰۰۸) حاکی از این است که دانش‌آموزان موفق و سازگار از لحاظ هوش هیجانی در قیاس با دانش‌آموزان ناموفق و ناسازگار به شکل معنادارتری برترند. مارکوئز[۱۳] و همکاران (۲۰۱۰) نیز نشان دادند که سازگاری و شایستگی های اجتماعی رابطه نیرومندی با هوش هیجانی دارند.

پژوهش‌های متعدد و مشاهدات مراکز مشاوره‌ای نشان داده است که عوامل متعدد نامساعدی مانند اضطراب، تنش، تشویش و عدم اعتماد به نفس، ناسازگاری شخصی و اجتماعی و . . . عملکرد تحصیلی ضعیف دانش‌آموزان را تهدید می کند و نه تنها موجب می شود که تعدادی از آن ها نتوانند به موقع دوره‌ی تحصیلی خود را به اتمام برسانند، بلکه موجب دگرگونی روحیه ی آنان می شود و نوعی نگرانی، ناپایداری هیجانی و حتی گاه پاره‌ای مشکلات عصبی - روانی را برای آن ها ایجاد می کند و سازگاری روان شناختی و اجتماعی آن‌ ها را شدیداً به مخاطره می اندازد (به نقل از قهاری، ۱۳۹۱). از طرفی، با توجه به آخرین تحقیقاتی که در این زمینه روی مقیاس‌های قدیمی انجام شده بود و در آن ها ابعاد سازگاری کمتر مورد توجه قرار گرفته بود. این سوال پیش آمد که آیا لازم نیست از یک مقیاس جدید برای بررسی موضوع استفاده شود؟ در بررسی‌های اولیه، مشخص شد که  دو پرسشنامه مناسب برای دانش آموزان دبیرستانی موجود است: یکی پرسشنامه سازگاری بل[۱۴] که روی ویژگی های روانسنجی آن بسیار زیاد کار شده و دیگری پرسشنامه سازگاری[۱۵] مربوط به دوره نوجوانی که کم کار شده است. از این رو این پرسشنامه انتخاب شد.

براساس آنچه ذکر شد این پژوهش در پی پاسخگویی به این موارد است:

۱- بررسی ویژگی های روانسنجی پرسشنامه سازگاری

۲- آیا بین سازگاری و هوش هیجانی رابطه وجود دارد؟

بر اساس آنچه گفته شد این پژوهش به دنبال آن است تا ویژگی های روانسنجی پرسشنامه سازگاری و رابطه آن با هوش هیجانی در دانش آموزان دختر بپردازد.

تعداد صفحه : ۱۳۶