جهان امروز بیش از هر زمان دیگری به یک جهان سازمانی مبدل شده است بدین ترتیب اهمیت سازمان ها که بیشترین دوران زندگی انسان در آنها سپری می شد روز به روز آشکار تر و نقش آنها در تحقق هدفهای انسانی روشن تر می گردد (جاسبی، ۱۳۸۵، ص۴۲). در واقع سازمانها در رهبردی دنیای معاصر نقش دارند و جایگاه والا و برجسته ای در ساختار فرهنگی و اجتماعی جوامع پیدا کرده اند و بسیاری از فعالیتهای اساسی و حیاتی مربوط به زندگی مردم در سازمانها انجام می گیرد و زندگی بدون وجود سازمانهای گوناگون آموزشی، صنعتی، بازرگانی، خدماتی، سیاسی، نظامی و غیره تقریباً مقدور نیست با وجود این، نیل به موفقیت و پیشرفت همه جانبه و تأمین رفاه و آسایش به صرف وجود سازمان ها تحقق نمی یاید، بلکه برای این منظور به سازمان های کار آمد و اثر بخش نیاز است ( کورمن، ترجمه شکر کن،۱۳۸۳). از مهمترین سازمانها می توان به سازمان آموزش و پرورش اشاره کرد که اثر بخش و کارآمدی آن تأثیر بسزایی در فعالیت و رشد سازمانهای دیگر دارد. در بین عوامل مختلفی که در توسعه جامعه مطرح می شود، آموزش و پرورش از مهمترین عوامل رشدی به حساب می آید. تعلیم و تربیت سبب افزایش دانش، مهارت، درک و توانایی انسانها می شود (میر کمالی،۱۳۸۳، ص۱۶۰). بر اساس رویکرد سیستمی، هر جامعه به عنوان یک نظام کلی در نظر گرفته می شود که در درون خود دارای سازمانهایی می باشد، هریک از این سازمانها به منزله یک خرده نظام می بایست در کنار یکدیگر همگام و هماهنگ، در جهت تحقق هدف نظام بزرگ تر گام بردارند. شرط این همگامی و هماهنگی این است که سازمان ها از ویژگی های لازم و کافی یک سازمان سالم برخوردار باشند (هوی و میسکل، ترجمه عباس زاده،۱۳۸۳). مدرسه نیز که از خرده نظام های آموزش و پرورش سیستمی باز است که برای ادامه فعالیت و بقای خود باید شرایط متغیر محیطی سازگار شود تا بتواند با اثر بخشی فعالیت کرده و در دراز مدت دوام بیاورد (علاقه بند، ۱۳۷۷، ص۱۸۴). و این سازگاری با شرایط در جهت اثر بخشی از خصوصیات سازمانهای سالم است. حال این سؤال مطرح می شود که سلامت سازمانی چیست ؟

سازمانها می توانند مانند افراد و خانواده ها سالم و بالنده یا نا سالم و پریشان باشند. وظیفه ی اساسی هر مدیر موفق آن است که نشانه های سازمان سالم را بشناسد و بخشی از فعالیتهای خود را معطوف ایجاد فضای روانی که کارکنان تحت نظارت رشد یابند و با علاقه به کار خلاق بپردازند (ساعتچی، ۱۳۷۶، ص۱۳۴). از مشخصات یک سازمان سالم آن است که سلامت جسمی و روانی کارکنان آن به جهان اندازه مورد توجه و علاقه ای مدیریت سازمان قرار می گیرد که تولید و بهره وری مورد تأکید قرار گرفته است. مدیریت اثر بخشی بدون توجه به اعتقاد به سلامت روانی کارکنان و در نتیجه توجه به سلامت سازمانی کارکنان حاصل نمی شود (ساعتچی، ۱۳۷۶، ص۳۳). به اعتقاد مایلز (۱۹۶۹)[۱] دوام و پایداری سازمانها در محیط خود و رشد و گسترش توانایی خود جهت سازگاری با آن منوط به برخورداری از سلامت می باشد. لایدن و کلینگل (۲۰۰۲)[۲] نیز اظهار می دارند که سازمان ها در صورتی می توانند وظایف خود را به طور جداگانه انجام دهند و رشد یابند که از سلامت برخوردار باشند. با توجه به آنکه از سازمانآموزش و پرورش به عنوان صنعت رشد نام می برند و منزلت اجتماعی آن افزایش یافته و شمار مؤسسات و خدمات آموزشی گسترش پیدا کرده است و این صعود و رشد خدمات و بودجه  مستلزم بهبود کمی و کیفی این سازمان به طور هماهنگ است (علاقه بند، ۱۳۷۸). به نظر می رسد باید به مدارس به عنوان تامین کننده نیروی انسانی مورد نیاز سایر سازمانها، توجه خاصی صورت بگیرد چون مدارس، جز معدود سازمانهایی هستند که بطور مستقیم و یا غیر مستقیم بر سازمانهای دیگر تأثیر می گذارند. برای این منظور باید بستر مناسب بهبود کمی و کیفی مدارس فراهم شود و این امکان پذیر نخواهد بود مگر با شناخت مشکلات و عوامل تأثیر گذار بر جو مدارس. یکی از مفاهیمی که در نیمه ی دوم قرن بیستم برای شناخت مدارس در نتیجه تحقیقات توسعه داده شده ی مفهوم سلامت سازمانی مدارس می باشد. سلامت سازمانی مدرسه چارچوب دیگری برای مفهوم سازی جو عمومی مدرسه است. مفهوم سلامت مثبت در یک سازمان توجه را به شرایطی جلب می کند که رشد و توسعه ی سازمان را تسهیل کـرده یا مـــوجب پویایی های سازمــانی می باشد (هوی و میسکل، ترجمه عباس زاده، ۱۳۸۲، ص۴۴۸). مدارس سالم معلمان متعهد و با روحیه ای دارند که به یکدیگر و به مدیر اعتماد دارند، دارای جوی باز هستند و معلمان و دانش آموزان موفقی دارند، در چنین مدارس پیشرفت و رشد دانش آموزان، معلمان و مدیران، هدفهای قابل تحقیقی به حساب آیند. مدارس سالم و پویا موجبات انگیزش و علاقه مندی به کار را در مدیر  و معلمان فراهم آورده و باعث افزایش کارایی که به نوبه ی خود عامل مهمی در افزایش اثر بخش از جمله پیشرفت تحصیلی دانش آموزان که از جلوه های نمایان موفقیت نظام آموزشی می باشد، می گردد. مطالب عنوان شده که حاکی از اهمیت سلامت سازمانی در ایجاد بستری مناسب برای کارایی و اثر بخشی دارد، محقق را بر آن داشت که به بررسی سلامت سازمانی و رابطه آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدارس راهنمایی، بپردازد.

[۱] Miles

[۲] Lyden & Klingle

تعداد صفحه :۱۲۶

بهبود بهره وری موضوعی بوده است که از ابتدای تاریخ بشر و در کلیه نظامهای سیاسی و اقتصادی مطرح بوده است. اما تحقیق در مورد چگونگی افزایش بهره وری بطور سیستماتیک و در چهارچوب مباحث علمی تحلیلی از حدود ۲۳۰ سال پیش به این طرف بطور جدی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. واژه «بهره وری» برای نخستین بار بوسیله فرانسوا کنه ریاضیدان و اقتصادان طرفدار مکتب فیزیوکراسی (حکومت طبیعت) بکار برده شد. «کنه» با طرح جدول اقتصادی ، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهره وری در بخش کشاورزی می داند. در سال ۱۸۸۳ فرانسوی دیگری بنام لیتره بهره وری را دانش و فن تولید تعریف کرد. با شروع دوره نهضت مدیریت علمی در اوایل سالهای ۱۹۰۰، فردریک ونیسلو، تیلور و فرانک و لیلیان گیلبریث به منظور افزایش کارائی کارگران، درباره تقسیم کار ، بهبود روشها و تعیین زمان استاندارد، مطالعاتی را انجام دادند. کارائی بعنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد از پیش تعیین شده تعریف شد. بطور مثال اگر از کارگری در ۸ ساعت کار انتظار تولید ۱۰۰ واحد محصول را داشته باشیم اما در عمل کارگر مزبور ۹۶ واحد تولید کند گفته می شود کارائی آن ۹۶% است.

عوامل بسیاری درتعریف و دیدگاه های مکاتب مختلف نسبت به بهره وری موثرند. از گذشته بهره وری مورد توجه صاحب نظران و محققان رشته هایی مانند اقتصاد روانشناسی صنعتی و سازمانی حسابداری؛ فیزیکدانان؛ مهندسان و مدیران بوده است .درک دانش؛ تجربه؛ زمینه ها و شرایط محیطی موجب تعریف وتفسیر آنها از بهره وری به شیوه های مختلف گردیده است. در باره اینکه چگونه سازمانها؛ گروه ها؛ انسانها؛ ماشینها در محیطهای مختلف کار کنند و بهره وری آنان چگونه باید سنجیده شود هررشته اصول وبینش خاص خود را دارد. اهمیت مفاهیم مدیریت با توجه به سهم آنان در بهره وری سازمانی است. مدیران باید در مورد بهره وری در کوتاه مدت و بلند مدت تصمیم گیری نمایند تا با مشکلات ناشی از عدم رشد بهره وری مواجه نشوند.

به طور کلی می تـــوان گفت راه های افزایش بهره وری در شرکتهای مختلف متفاوت است .از این رو، ضروری است ابتدا شناخت کاملی از وضعیت موجود شرکت به دست آورده سپس شروع به بررسی راه های افزایش بهره وری کرد.

گــــرچه تعاریف عمومی زیادی برای بهره وری وجود دارد ولی به منظور قابلیت اجرایی کردن آن، تعریف بهره وری می بایست هماهنگ و سازگار با نیازهای ویژه و معین سازمان باشد تا بتواند محیطی بهره ور جو با کارکنانی مشوق برای اجرای بهره وری ایجاد کند و اگر مکانیسمی مناسب برای مشارکت کلیه کارکنــــان تدوین و به کار گرفته شود می توان گفت قدمهــــای موثری در ایجاد بهره وری برداشته شده است.

از میان تعاریف گوناگون این تعریف به منظور ما نزدیکتر است:

بهره وری عبارت است از استفاده مطلوب ٬موثر و بهینه از مجموعه امکانات ٬ ظرفیتها ٬ سرمایه ها ٬ عمر ٬ فکر ٬ اندیشه و توان و استعدادها در یک واحد زمان و استفاده مطلوب از همه لحظات.

مثلا” با ۲ساعت مطالعه در روز ۳۰ صفحه از کتاب خوانده میشود و میانگین درک مطلب ۶۰ درصد است.اگر ما بتوانیم با صرف همان ۲ ساعت و مطالعه ۳۰صفحه کتاب٬میانگین درک و بهره مطالعه را به ۸۰ درصد برسانیم به بهره وری رسیده ایم.

بهره وری افزایش ساعت مطالعه  و میزان کار ٬ خواندن و کار کردن نیست ٬ بلکه میزان بهره بردن بیشتر از امکانات ثابت مورد نظر است.

دو مولفه مهم بهره وری عبارتند از : کارایی و اثربخشی.

کارایی را می توان درست انجام دادن کار و اثربخشی را میتوان کار درست انجام دادن قلمداد کرد.

در تعیین عوامل مؤثر بر بهره وری نظرات متفاوتی وجود دارد و هر یک از دانشمندان و صاحبنظران عواملی را به عنوان عامل مؤثر مشخص کرده اند و به طور اجمال عواملی چون آموزش شغلی مستمر مدیران و کارکنان، ارتقاء انگیزش میان کارکنان برای کار بهتر و بیشتر، عوامل مدیریتی ٬ ایجاد زمینه های مناسب بطور ابتکار و خلاقیت مدیران و کارکنان، برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق، وجدان کاری و انضباط اجتماعی تحول در سیستم و روشها که نقش حساس و کلیدی دارند، تقویت حاکمیت و تسلط سیاستهای سازمان بر امور، صرفه جوئی به عنوان وظیفه ملی در بهره وری مؤثر می باشد.

ولی تمام مؤلفان این رشته تقریباً در این باب اتفاق نظر دارند که برای افزایش سطح بهره وری تنها یک علت خاصی را نمی توان ارائه نمود بلکه عنوان می کنند که ارتقاء بهره وری را باید معلول ترکیبی از عوامل گوناگون دانست.بر این اساس در این تحقیق سعی شده است عوامل  مدیریتی ( شامل : برنامه ریزی٬ سازماندهی٬ نظارت و کنترل ٬ هماهنگی٬ رهبری ) به عنوان یکی از موارد تاثیر گذار در بهره وری بررسی شود.

 بیان مسئله تحقیق

بهره وری  استفاده موثر و کارآمد از ورودی ها یا منابع برای تولید یا ارائه خروجی ها است.ورودی ها یا نهاده ها  منابعی (نظیر انرژی- مواد اولیه – سرمایه – و نیروی کار) هستند که برای خلق خروجی یا ستانده (که عبارت است از کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده توسط یک سازمان ) استفاده می شود.

بهره وری برای هر کشور و سازمان ضروری بوده و اساس رشد اقتصادی است.بهره وری تولید ناخالص داخلی را افزایش داده رقابت پذیری را بیشتر می کند و در نهایت باعث زندگی بهتر می شود.آنچه در سازمان خمیر مایه بهره وری است انسانهای فرهیخته و دانش آفرین است که با درایت توان تبدیل فکر به محصول کالا یا خدمات دارند.

اساس بهره وری در سازمان فکر واندیشه است یعنی زمانی که انسانهای سازمان در تفکر بهره ور شدند، به راحتی می توانند مجموعه امکانات مادی و انسانی سازمان را به خوبی ترکیب و تولید ثروت نمایند.بهره وری منابع انسانی تصادفی حاصل نمی شود.بلکه لازم است بسترهای آن فراهم و چرخه مدیریت بهره وری در سازمان طراحی و پیاده سازی و پیش نیازهای ساختاری و سازمانی آن نیز فراهم و دائما” مورد توجه همه سازمان باشد.در این بین آنچه نقش محوری در بهره وری دارد بالنده نمودن کارکنان است که بتوانند ظرفیت های جدید ایجاد نمایند.

همانطور که می دانیم عوامل و علل متعددی میتواند موجبات کاهش یا ارتقاء بهره وری را بدنبال داشته باشند.از آن جمله : آموزش ، وجود فضا و شرایط مناسب کاری ،وجود مدیریت صحیح و .می باشد.

در این بین عوامل مدیریتی به عنوان عامل کلیدی و اصلی محسوب می شوند چرا که بدون بهره مندی از مدیریت صحیح و توانمند،امکان ایجاد با بهبود دیگر عوامل موثر بر بهره وری نیروی انسانی امکان پذیر نمی باشد.

در این بررسی شاخصهای عوامل مدیریتی در قالب وظایف مدیریتی عنوان شده اند.سوال اصلی در این تحقیق این است که کدام یک از عوامل مدیریتی ( شامل برنامه ریزی ، به کارگیری نیروی انسانی (سازماندهی)، فرماندهی(رهبری) ، هماهنگی (وحدت بخشیدن همه کوششها و فعالیتها) و نظارت ) از دیدگاه مدیران ، در بهره وری نیروی انسانی بیشترین تاثیر را دارد.

چارچوب نظری تحقیق

چهارچوب نظری استفاده شده در این تحقیق فراگردهای مدیریت از دیدگاه هانری فایول و مهارت های پنجگانه مدیران از دیدگاه دوبرین و رویکرد الگوریتم  آگاروال است.

کارایی و اثربخشی عملکرد مدیران مستلزم استفاده از مهارتهای مدیریتی است.که این مهارتها از دیدگاه دوبرین شامل:

1. ادراکی: توانایی درک موقعیتها و شرایط محیطی ۲. فنی :توانایی کاربرد ابزار و وسایل فنی برای تولید  ۳.انسانی :توانایی کار با و به وسیله افراد   ۴. تشخیصی : توانایی تشخیص و شناسایی فرصتها و تهدیدات محیط داخل و خارج    ۵. سیاسی :توانایی حفظ قدرت و جلوگیری از تهدید قدرت توسط دیگران.

در رویکرد الگوریتم آگاروال مجموعه اقداماتی به شرح زیر برای بهبود بهروه وری در سازمان باید صورت پذیرد:

1. تعیین اهداف و تقدم و تاخر آنها نسبت به همدیگر
2. مشخص کردن ملاک و معیاری برای ستاده ها با توجه به محدودیتهای سازمانی
3. تهیه و تدارک برنامه های عملی
4. حذف موانع شناخته شده بر سر راه بهبود بهره وری
5. تکمیل روش اندازه گیری بهره وری و محاسبه بهره وری بر مبنای قیمت سال پایه
6. اجرای برنامه های عملی
7. برانگیختن کارگران و سرپرستان برای دستیابی به بهره وری بیشتر
8. ایجاد و حفظ روند فزاینده تلاشها در جهت حرکت بهره وری
9. بررسی نتایج فعالیتها در فرهنگ سازمانی

تعداد صفحه :۱۸۳

دانش به عنوان یک دارایی سازمان و به عنوان یک مزیت رقابتی بنادر را قادر کرده است تا با اطمینان بیشتری در عرصه رقابت گام بردارند و از طریق این منبع استراتژیک بتوانند در این عرصه باقی بمانند. اهمیت دانش و کاربرد آن در حیطه­های گوناگونی در سازمان و مدیریت به عنوان رمز بقا و موفقیت و کسب مزیت رقابتی پایدار و در اقتصاد به عنوان دارایی راهبردی بحث شده است(Dalkir, 2013). هر چند سازمان های بسیاری در زمینه ی توسعه ی دانش در سطوح متفاوت سرمایه گذاری کرده و موفق بوده اند، اما سازمان های بسیاری نیز با شکست مواجه شده اند(Maier and Hädrich, 2011). فقدان ساز و کارهای صحیح در مدیریت دانش، این نوع سرمایه گذاری را در ذهن مدیران تنها به یک هزینه ی اضافی تبدیل کرده است(Hislop, 2013). از این رو سازمان ها باید محیطی را برای اشتراک، انتقال و تبادل دانش در میان اعضای خود به وجود آورند و در بستر سازی ارائه مدل دستیابی به مدیریت دانش در سیستم حمل و نقل دریایی بنادر جنوبی کشور[۱] بکوشند. و بسترها و زیرساخت های لازم جهت استقرار و کاربرد سیستم نوینی مانند مدیریت دانش از این لحاظ حائز اهمیت است که پیاده سازی این سیستم بدون توجه به آماده بودن بسترها و نقاط قوت و ضعف آنها، غالباً با شکست و ناکامی مواجه خواهد شد.

۱-۲- بیان مسأله

تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی و گسترش اینترنت، دنیایی مجازی و بدون مرزی ایجاد کرده اند که در آن سازمانها باید در عرصه جهانی با یکدیگر رقابت کنند(Easterby et al., 2011).

موفقیت و بقای سازمانها در این رقابت جهانی، به طور فزاینده وابسته به توانایی آنان در تبدیل داده به اطلاعات و اطلاعات به دانش می باشد که به عنوان پایه و اساس رقابت و تصمیم گیری و تولید محصولات و خدمات جدید در نظر گرفته می شود(Liebowitz et al., 2010). در این میان سازمان هایی موفّق خواهند بود که به کمک ابزار مدیریتی و فناوریهای نوین از فرصت های ایجاد شده به نفع خود استفاده کنند(Yates and Paquette, 2011). اگر چه مدیریت دانش به عنوان مفهومی تجاری مطرح و برای سازمان های انتفاعی و با هدف افزایش سود به کار گرفته شده است، اما در پی شناخته شدن نقش آن در موفّقیّت سازمانها، برای رسیدن به اهدافی متفاوت به کار می رود. هتل ها، بانک ها، صنایع نفت و گاز، خدمات مالی و اطلاعاتی، صنایع خودرو و هواپیماسازی همه از مدیریت دانش استفاده می کنند. حدود نیمی از دانش سازمانی به صورت ضمنی است و در اختیار افراد متخصص آن است. افراد سازمانی، دانش مکنون و نانوشته­ای را در سینه­ها و اذهان خود حمل می­ کنند که جلوه­ی استعدادها، مهارت ­ها، تخصص­ها، قضاوت و هدایت­های آنهاست(Ahmed et al., 2013). این دانش حاصل سنوات خدمتی افراد است که بر پایه­ علم، اطلاعات، اندوخته­های فکری، تجربی، تحلیلی، نگرش وتوانایی تشخیص و هدایت امور قرار گرفته است(Holsapple and Joshi, 2011). انسان­ها همواره سرچشمه­ی دانش تلقی شده ­اند. ایده­ها هر چند ارزشمند هستند و برای در اختیار گرفتن و به اجرا درآوردن آن، ناپایدار، پراکنده و سخت می­باشند، لیکن تولید، کسب، پرورش و غنی سازی دانش فردی در سازمان­ها بر آن پایه، ضرورتی اجتناب­ناپذیر است.بنیان تمامی پیشرفت­های علوم، فن آوری، دانش، دانایی و خردورزی در جامعه و سازمان­ها انسان­ها هستند. مباحث تحقیق هرچند بر پایه نظراتی متعددی قرار دارد اما الگو و مدل نوینی با رویکردهایی که در شرکت وجود دارد، ارائه می نماید. در جدولِ ۱-۱ ابعادِ اجتماعی، فن­آوری، بخش تقاضا (تولید دانش) و بخش عرضه (یکپارچه کردن دانش) ارائه شده است که عناصر مهم استقرارِ مدیریت دانش هستند(Tseng, 2010).

تعداد صفحه : ۱۱۹

:

امروزه پدیده گردشگری از یک پدیده ساده ی دید و بازدید فراتر رفته و ابعاد و اهمیت ویژه ای یافته است تا جایی که از آن به عنوان یک صنعت بزرگ و مولد و مادر نام برده می شود. به طوری که در بسیاری از کشورهای پیشرفته اقتصادی و برخی کشورهای در حال توسعه که از جاذبه های فراوان تاریخی ، فرهنگی ، طبیعی و امکانات و تسهیلات خوب گردشگر برخوردار می باشند سهم بزرگی از درآمد ملی از محل توسعه گردشگری تامین می گردد. بی جهت نیست که اغلب کشورها به ویژه آنهایی که از قدمت تاریخی و جاذبه های فرهنگی و طبیعی بیشتری برخوردارند از طریق ایجاد ، احداث ، استقرار و توسعه تسهیلات  و تأسیسات لازم گردشگری در تلاشند تا سهم بالاتری از موج فزاینده میهمانان به ویژه جهانگردان کشورهای همجوار خارجی را که ارز آوری بیشتری دارند ، به سوی خود جلب کنند.

در قالب فعالیت های اکوتوریسم نیز، انسان خسته شهرنشین را به دامان شیوه های معیشت و زندگی طبیعی پناه داده و حجم زیادی از پرخاشگری ها و هیجان های کاذب محیط شهری را از میان می برد ویژگی های شاخص محیط های انسانی ، فرهنگی ، طبیعی و . را به جامعه جهانی معرفی می نماید (قرخلو،۱۳۸۶،ص۳).

در سال های اخیر گردشگری به عنوان راهکاری جدید برای رهایی از  شرایط فقر ، بیکاری، آشفتگی های محیطی و توسعه نیافتگی کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه  مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می رسد کشورهایی که از قابلیت های بالقوه مناسبی در این زمینه برخوردارند بتوانند توسعه گردشگری را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده و راه تکاملی را طی نمایند.

از سویی دیگر رشد سریع صنعت گردشگری در نیم قرن اخیر فشار روزافزون بر محیط زیست را در پی داشته است و اولیت دادن به به منافع اقتصادی ناشی از توسعه عنان گسیخته صنعت گردشگری و عدم توجه به توسعه و رشد هماهنگ گردشگری شهری و روستایی  موجب خدشه دار شدن اصول توسعه پایدار در جوامع مختلف شده است و محیط زیست را با خطرات روزافزونی مواجه کرده است.

استان مازندران و شهرستان رامسر نیز از این قاعده مستثنی نبوده و علارغم داشتن جاذبه های طبیعی فراوان در عمل با تبعات مثبت و منفی رشد این صنعت مواجه است. ارزیابی روند توسعه این صنعت و پستی ها و بلندی های پیش روی آن  امری است که نیاز به شناخت و بررسی دقیق و کاربردی  دارد.

۱-۱-۲ بیان  مسئله تحقیق:

در حال حاضر صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین منابع اقتصادی جهان محسوب می شود و پیش بینی می شود که در دهه ۲۰۲۰ میلادی به صنعت شماره یک جهان تبدیل گردد. بنابر آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۰۱ نزدیک به ۷۰۰ میلیون نفر در جهان سفر توریستی انجام داده اند و درآمدهای ناشی از صنعت گردشگری در حدود ۵۰۰ میلیارد دلار آمریکا بوده است. این ارقام در سال ۲۰۰۹ ، برای گردشگران به ۹۲۲ میلیون نفر و درآمد حاصل از آن به ۹۴۴ میلیارد دلار رسیده است (www.unwto.com). با اینکه کشور ایران از نظر جاذبه های توریستی یکی از برجسته ترین کشورهای دنیا محسوب می شود ولی سهم ایران از درآمد های بازار جهانی توریسم بسیار اندک و ناچیز است که بیانگر چالشهای بزرگ توسعه توریسم در ایران است ) حیدری چیانه،۱۳۸۳).

شمال ایران به عنوان یکی از قطب های گردشگری کشور با داشتن میراث های طبیعی بی نظیر سالانه میلیون ها گردشگر را به خود جذب می کند. فارغ از بحث درآمد زایی و ایجاد اشتغال در منطقه به نظر می آید تبعات منفی اکولوژیکی آن نگرانی های جدی را بوجود آورده است. و این در حالی است که مراکز مهم گردشگری جهان با جذب گردشگران انبوه بر تبعات منفی زیست محیطی نیز غلبه کرده اند.

شهرستان رامسر در منتهی الیه غرب استان مازندران در گستره جلگه ای بین  دریا و کوه با آب و هوایی معتدل و مرطوب قرار گرفته وبا داشتن جاذبه های منحصر به فرد طبیعی دارای شرایط بسیار مناسبی برای جذب گردشگر محسوب می شود (حلاج ثانی، ۱۳۷۶). این تحقیق تلاش می کند تا با ارزیابی نقش صنعت گردشگری در شمال ایران به بررسی تأثیرات مثبت و منفی رشد گردشگری بر میراث های طبیعی شهرستان رامسر بپردازد. به نظر می آید مسئله اساسی در شمال ایران به طور عام تمرکز بیش از حد گردشگران در عرصه های طبیعی بطور فصلی باشد. لذا با توجه به اهمیت مسئله مورد تحقیق سوالاتی به شرح زیر طرح می گردد:

آیا رشد  گردشگری در شهرستان رامسر منجر به آسیب میراث طبیعی منطقه شده است؟

آیا تسهیلات و امکانات گردشگری موجود ضامن حفظ و ارتقای کیفیت منابع طبیعی گردشگری در محیط های روستایی و شهری است؟

آیا عدم وجود رشد مناسب و هماهنگ گردشگری تلفیقی (شهری-روستایی) فشار زیادی را بر محیط زیست شهرستان رامسر وارد کرده است؟

تعداد صفحه :۱۷۷

کوشش های اقتصادی انسان همواره معطوف بر آن بوده که حداکثر نتیجه را با کمترین امکانات و عوامل موجود به دست آورد، این تمایل را می توان دستیابی به کارایی بالاتر نامید. کارایی مفهومی جامع است که افزایش آن به منظور ارتقای سطح زندگی، رفاه، آرامش و آسایش انسان ها، همواره مد نظر دست اندرکاران سیاست و اقتصاد بوده است، برخی بقا و تداوم یک نظام سیاسی و اقتصادی را نیز موکول به کارایی و بهره وری دانسته اند(ابطحی وهمکاران،۲۰۰۵).

بحث درباره کارایی درادبیات علمی از سابقه طولانی برخورداربوده ودرزمینه عمومی است که درهرکجا کاروفعالیتی وجود دارد، می توان ازآن اثراتی یافت. ازجمله دلایلی که برای این سابقه طولانی ووفور بحث درباره کارایی می توان برشمرد اهمیت این موضوع برای جامعه می باشد. چرا که درواقع بحث درباره کارایی وعوامل موثر برآن، بحث درباره این است که چگونه میتوان کار وفعالیتی که درحال انجام شدن است رابا هزینه وامکانات کمتر به نتایج بیشتری رساند، ازنیروهای موجودحداکثر استفاده استفاده رابرد، وازهدررفتن امکانات مادی وانسانی جلوگیری کرد ( امامقلی پورسفیددشتی،۱۳۸۱). توجه به ارتقای انتظارات عموم مردم از رفاه اقتصادی، تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی روند صعودی داشته است. حال با توجه به محدودیت منابع و امکانات، حداکثر استفاده از امکانات موجود، یکی از مهمترین راه حل ها ی ممکن از دید اقتصاد سلامت ، جهت کاهش شکاف بین عرضه و تقاضا می باشد. کارایی، مهمترین و معمول ترین سازوکار جهت ارزیابی و اندازه گیری عملکرد یک بنگاه اقتصادی از جمله بیمارستان به شمار می رود، لذا در چند دهه گذشته بررسی عملکرد بخش های مختلف اقتصادی و یا بنگاه ها و واحدهای اقتصادی در سطح خرد از طریق سنجش و برآورد کارآیی، همواره مو رد توجه محققان رشته ها ی مختلف علوم اجتماعی به ویژه مدیریت و اقتصاد بوده است (یاساوارنگ،۲۰۰۵). [۱]

تصمیم گیری مهمترین دغدغه هر مدیر در فعالیتهای حرفه ای است. به زعم بسیاری از دانشمندان حوزه مدیریت، تصمیم گیری معیار ارزیابی عملکرد هر مدیر است. هربرت سایمون[۲] حتی گام را فراتر گذاشته و تصمیم گیری را معادل مدیریت دانسته است(شیردل ملاسرایی،۱۳۸۶). مدیران در اخذ تصمیم به اطلاعات گوناگونی نیاز دارند و مراحل مشخصی را برای دسترسی به اطلاعات طی می کنند. یکی از زمینه های کلیدی تصمیم گیری مدیران، ارزیابی عملکرد است که آنان را در اخذ تصمیم هدایت می کند(غضنفری وهمکاران۱۳۷۹).

ارزیابی عملکرد سازمان از موضوعاتی است که مدیران و محققین توجه زیادی به آن داشته اند و تا کنون در این زمینه، مقالات زیادی منتشر شده است(ماروهمکاران[۳]،۲۰۰۳). وجود و یا عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد کارآمد، با حیات و مرگ سازمان رابطه مستقیم دارد. بیمارستان ها به عنوان یکی از اصلی ترین سازمان های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی درمانی و به دلیل، حساسیت و اهمیت ویژه ای که در سلامت جامعه دارند(ماسی،۲۰۰۷[۴]). ضرورت ارزیابی عملکرد و بهبود کارایی را بیش از دیگران احساس می کنند(وردورث وهمکاران[۵]،۲۰۰۵). افزایش هزینه های بخش بهداشت و درمان درایران و جهان همراه با رشد فزاینده ی تکنولوژی و تغییرات جمعیتی، ضرورت توجه به مفاهیم اقتصادی را در این بخش خاطر نشان می سازد در بخش بهداشت و درمان، به لحاظ اهمیت نوع خدمات و سروکار داشتن با سلامت و جان انسان ها، اعتلای کیفیت و تضمین آن برای نظام بهداشت و درمان و مردم به طور فزاینده مورد توجه قرار گرفته است. مردم از یک سو با پرداخت حق بیمه،مالیات و تحمل هزینه های گزاف بهداشت و درمان و در کنار آن افزایش آگاهی، انتظارات فزاینده ای از بیمارستان و دیگر بنگاه های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی و درمانی دارند. از سوی دیگرسرمایه گذاری کلان جهت بهره گیری از تکنولوژی  نوین درمان وافزایش هزینه های  پرسنلی و به کا‌رگیری نیروهای تخصصی و فوق  تخصصی موجب   گرانترشدن خدمات بهداشتی ودرمانی گردیده است.[۶]

از آنجا که بهبود بهره وری و کارایی یکی از منابع مهم توسعه اقتصادی است ، لذا این مقوله باید در بخش بهداشت ودرمان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد .محاسبه کارایی فنی و شناخت عوامل مؤثر در افزایش کارایی بیمارستان ها، اقدامی مکمل در جهت توسعه کمی و کیفی آن است. با رفع عوامل دخیل در عدم کارایی بیمارستان، می توان کارایی را بدون اضافه کردن عوامل تولید افزایش داد و توان خدمت دهی را بالا برد. همچنین مدیران بیمارستان را در تصمیم گیری بهتر، وا قعی تر وکاراتر یاری کرد. در نتیجه انتظار می رود مدیران و برنامه ریزان با آگاهی از روند کارایی و شناخت عوامل مؤثر درآن، در جهت تخصیص بهینه منابع و افزایش بهره وری وکارایی گام بردارند(مردانی ۲۰۰۳).

عدم آشنایی مدیران بیمارستان ها و مسؤولین بهداشتی و درمانی به شاخص های اقتصاد بهداشت از یک طرف و مالکیت دولتی بیمارستان ها واستفاده از بودجه ی عمومی از طرف دیگر ، باعث شده که مسؤولین و مدیران انگیز های برای انتخاب تر کیبی از نهاد ه ها که هزینه ها را حداقل کند وانتخاب بهترین عوامل تولید که ضایعات را به حداقل و کارایی را به حداکثر برساند وجود نداشته باشند(حاتم، ۲۰۰۱: ۲۳).

با توجه به اهمیت موضوع، روش های گوناگونی برای ارزیابی عملکرد و افزایش کارایی سازما نها ارائه شده است. برای ارزیابی سازما نها به داشتن استاندارد و نظارت نیاز است. در خدمات بیمارستانی، استاندارد به معنی تعیین سطح لازم و قابل قبول در ارائه ی هر یک از خدمات اداری، پزشکی و پیراپزشکی است. با توجه به اینکه در بسیاری از موارد، استاندارد هماهنگ برای ارزیابی مراکز آموزشی درمانی در ایران وجود ندارد (خلیلی۲۰۰۹). یکی از ابزار های کارآمد در این زمینه تحلیل پوششی داده ها می باشد. با بهره گرفتن از این روش، واحدهای مورد بررسی با یک سطح استاندارد از قبل تعیین شده، مقایسه نمی شوند و کارایی واحدها با توجه به کارایی واحدهای دیگر سنجیده می شود.

 ۲-۱ بیان مسأله

“سلامت حق مردم است ” این مسأله در کنفرانس بین المللی مراقبت های اولیه بهداشتی در آلماتا به عنوان واقعیتی انکارناپذیر پذیرفته شده است. بدیهی است که تحقق آن، نیاز به تلاش در بخش بهداشت و بسیاری از  بخش های اجتماعی و اقتصادی دیگر دارد.^[۷]

توجه به بهداشت و سلامت در سطح آحاد جامعه یکی از اهداف اصلی برنامه های جمهوری اسلامی می باشد. در اثبات این گفته می توان به مواردی چون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اشاره نمود که ضمن محوری برشمردن سلامت کامل و جامع انسان، بهداشت و درمان را از جمله نیازهای اساسی می شناسد و دولت را مکلف کرده است تا تمامی منابع، امکانات و ظرفیت های خود را جهت تأمین، حفظ و ارتقای سطح سلامت افراد کشور بسیج کند^[۸]. از این رو، یکی از ابعاد تجلی بخش مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی در کشور، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به اقشار مختلف جامعه می باشد(صادقی و همکاران، ۲۰۰۵: ۱۵۱) و در این راستا می توان به توجه خاصی که در برنامه های توسعه کشور به بخش بهداشت و درمان شده است، اشاره کرد.^[۹]

دراین میان بخش بهداشت امروز شاید از مهمترین بخش های خدماتی ویکی از شاخص های توسعه و رفاه اجتماعی تلقی می گردد. بنابراین بازشناخت اقتصادی این بخش از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بیمارستان به عنوان یکی از سازمان های اصلی ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی ، حساسیت و اهمیت ویژه ای در اقتصاد بهداشت دارد(حسن زاده، ۱۳۸۶: ۲) .

بهداشت و درمان یکی از نیازهای اساسی هر جامعه است.از آنجا که توجه به بهداشت و درمان و سرمایه گذاری دراین زمینه باعث افزایش بهره وری نیروی کار و افزایش تولید می گردد، لذا تخصیص منابع کافی و به کارگیری مطلوب منابع دراین بخش از اهمیت به سزایی برخوردار است( احمدکیادلیری، ۱۳۸۴: ۲۲).

بدیهی است که در راستای تحقق این امر مهم، وجود امکانات و استفاده صحیح از آن ، امری ضروری و اجتناب ناپذیرمی باشدو با توجه به این که حفظ و تأمین سلامتی مردم از اولویت های توسعه ای هر کشور به شمار می آید، دست اندرکاران بخش سلامت همواره در تلاشند تا با بهره گیری از منابع در دسترس خود، بهترین و کیفی ترین مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی را به جامعه ارائه نمایند( سجادی و همکاران، ۲۰۰۸: ص ۲۲۸).

بیمارستان به عنوان یکی ازسازمانهای اصلی ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی، حساسیت واهمیت ویژه ای دراقتصاد بهداشت دارد. این ویژگی، به خصوص درکشورهای درحال رشد، باتوجه به زیرساخت های اقتصادی وآسیب پذیری شدید آنهادررویارویی بانوسانات بازارهای پول وکالادوچندان می شود. زیرا سیرصعودی تقاضا برای دریافت کالاهاوخدمات بهداشتی ودرمانی همواره بامحدودیت منابع روبرومی باشد، به طوری که پاسخگویی کامل به نیازمصرف کنندگان این بخش حتی در پیشرفته ترین کشورهای دنیا نیز عملا دورازدسترس به نظرمی رسد(خالصی، ۲۰۰۱:۲۷). ازطرفی سلامت، محورتوسعه پایداراجتماعی، اقتصادی، سیاسی وفرهنگی کلیه جوامع بشری است ودارای اهمیت ویژه ای درزیرساخت بخش های مختلف جامعه می باشد. ارتقاء سلامت، صرف نظرازیک وظیفه اخلاقی، مقوله ای اجتماعی واقتصادی است وهرنوع برنامه ریزی خدمات بهداشتی درمانی بایدجزئی ازنگرش جامع سیاست بهداشتی بوده ودرنهایت بخشی ازطرح یکپارچه توسعه پایدار را تشکیل می دهد(مردانی، ۱۹۹۸: ۲)، همچنین بیمارستان به عنوان مهمترین واحدهای مصرف کننده منابع در بخش بهداشت و درمان درنظر گرفته می شوند (داکت، ۲۰۰۳). ازآنجایی که کارایی وبهره وری مهمترین ومعمول ترین ساز وکار جهت ارزیابی و اندازه گیری عملکرد یک بنگاه اقتصادی ازجمله بیمارستان به شمارمی رود، درچند دهه گذشته بررسی عملکرد بخش های مختلف اقتصادی ویا بنگاه ها و واحد های اقتصادی درسطح خرد ازطریق سنجش وبرآوردکارایی، همواره موردتوجه محققان رشته های مختلف علوم بویژه مدیریت واقتصاد بوده است(یاساوارنگ، ۲۰۰۲).

در این پژوهش، با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها به محاسبه کارایی نسبی بیمارستان های دولتی در استان ایلام اقدام شده است. به این امید که نتایج تحقیق بتواند با شناسایی واحدهای کارا و ناکارا، و سوق دادن واحدهای ناکارا به مرز کارایی، زمینه ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مطلوب تر به شهروندان را فراهم نماید.

تعداد صفحه : ۲۱۱