و طرح مساله

یکی از عوامل پیدایش علاقه­ محققین به جنبه­ های اجتماعی رشد در طول چند دهه­ گذشته ،  بررسی رابطه ی میان مشکلات در روابط با همسالان و سازگاری ضعیف تحصیلی، هیجانی و اجتماعی بوده است (هارت آپ[۴]، ۱۹۹۲؛ کاپر اسمیت ،کویه و داگ[۵]،۱۹۹۰؛ نیوکامب[۶] و همکاران،۱۹۹۳؛ پارکر و آشر[۷] ،۱۹۸۷؛ پارکر و همکاران،۱۹۹۵؛ به نقل از روزه-کراسنور[۸]،۱۹۹۷ ). این محققین توافق نظر دارند که مشکلات با همسالان در کودکان  می­توانند خود را به صورت رفتارهای نابهنجار برون نمود[۹] ( مثل رفتارهای ویرانگری، پرخاشگری ) یا  درون نمود[۱۰] ( مانند کناره گیری، اضطراب اجتماعی ) نشان دهند( به نقل از روزه-کراسنور،۱۹۹۷). به همین دلیل است که در سال­های اخیر محققان، روان شناسان، مربیان و والدین کودکان در کنار تاکید بر یادگیری خواندن و محاسبات ریاضی در دوره ی پیش دبستانی ، دستیابی به تکلیف مهم رشدی دیگری را ضروری می دانند : دستیابی به تواناییهایی برای موفقیت در روابط اجتماعی ( بروفی _هب[۱۱] و همکاران ،۲۰۰۷  ، براون[۱۲] ،۲۰۱۱ ).  سازه ی روان شناختی ” شایستگی اجتماعی[۱۳] ” به خوبی معرف این توانایی­هاست؛ شایستگی اجتماعی در کودکی اولیه[۱۴] به معنای مشارکت کودک در تعاملات اجتماعی ، دستیابی به اهداف اجتماعی ، ایجاد و نگه داری روابط دوستی و دستیابی به پذیرش همسالان است( رابین ، بوکوسکی و پارکر[۱۵] ،۲۰۰۶؛ به نقل از میرابل[۱۶] ،۲۰۱۰).

هیجان­ها از عناصر اصلی تعاملات اجتماعی هستند،  به این دلیل که آن­ها منبع اطلاعاتی مهم هم برای فرد برقرار کننده­ ارتباط و هم فرد دریافت کننده­ ارتباط هستند. محتوای هیجانی رابطه ، اغلب معنای ارتباط را مشخص می­ کند( کامپوس ،کامپوس و بارت[۱۷] ،۱۹۸۹؛ به نقل از هالبرستد،دنهام و دانسمور[۱۸]،۲۰۱۱). اهمیت هیجان­ها در روابط اجتماعی از آنجا معلوم می شود که برخی گفته­اند تصور حتی یک رابطه بدون اطلاعات عاطفی، دریافت اطلاعات عاطفی و تجربه­ی حالت عاطفی مشکل است ( هالبرستد ،دنهام و دانسمور ، ۲۰۱۱ ).اداره­ی هیجان­ها به شکل سازش یافته با محیط، برای کارکرد اجتماعی و بهزیستی روان شناختی ضروری است (آلدائو،نولن-هوکسما،اسویزر[۱۹]،۲۰۱۰؛ دنهام،۱۹۹۸؛ ایزنبرگ ،فیبس ،گوتریه و ریزر[۲۰]،۲۰۰۰؛ گراس[۲۱]،۱۹۹۸؛ به نقل از  مک لاگین ،هزنبوهلر،منین و نولن-هوکسما[۲۲]،۲۰۱۱).  تامپسون[۲۳](۱۹۹۴ ) تنظیم هیجان را “فرایندهای درونی و بیرونی که مسئول آگاهی،ارزیابی و اصلاح وقوع ،طول مدت و شدت واکنش های هیجانی ست و در جهت رسیدن به خواسته های فرد می باشند ” تعریف کرده است.

در تحقیقات نظریه ی شناخت اجتماعی که به صورت دو حوزه ی؛ ” نظریه ی ذهن ” و “فهم هیجان ” است، که اولی به معنای درک رشد یابنده ی کودک از حالتهای ذهنی دیگران ، از جمله باورها، افکار و خواسته های آن­هاست ( دان ، براون،اسلومسکی ،تسلا و یانگ بلید [۲۴]،۱۹۹۱؛ به نقل از  لوکاس و آدکینز ،۲۰۰۶)و دومی به صورت توانایی کودک برای رمزگشایی حالتهای هیجانی شخص دیگر  است ( هاریس و سارنی[۲۵] ،۱۹۸۹؛ به نقل از لوکاس و آدکینز،۲۰۰۶). مشخص شده است که رشد هر دوی این مهارتها به پرورش شایستگی اجتماعی کمک می کند( بارنت و تامپسون،۱۹۸۴،صفحه ی ۲۵۹؛به نقل ازلوکاس-آدکینز، ۲۰۰۶ ، رازا و بلیر[۲۶] ،۲۰۰۹ ).

مشخص شده است که شایستگی اجتماعی کودکان ممکن است تا اندازه ای بستگی به توانایی تشخیص و استنباط دقیق حالات هیجانی فرد دیگر داشته باشد(بارنت و تامپسون[۲۷]،۱۹۸۴،صفحه ی ۲۵۹؛به نقل ازلوکاس-آدکینز[۲۸]،۲۰۰۶). ریور و ویگلز[۲۹] (۱۹۹۷؛به نقل از بروفی-هب و همکاران،۲۰۰۷) متذکر می شوند که شایستگی اجتماعی بستگی به فراگیری مهارتهای اساسی مثل تنظیم هیجان[۳۰]،مهارتهای شناخت اجتماعی[۳۱] و رفتارهای ارتباطی مثبت دارد.کودکان و نوجوانان دارای مهارتهای بهتر تنظیم هیجان،شایستگی اجتماعی بیشتری دارند، رتبه ی بالاتری در بین همسالان دارند، روابط آنها از کیفیت بیشتری برخوردار است، و در مقایسه ی با همسالان با مهارتهای ضعیف تنظیم هیجان، در رده ی بالاتری از رفتار مطلوب اجتماعی[۳۲] قرار دارند (دنهام،۱۹۸۶ ؛ دنهام و همکاران،۲۰۰۳ ؛ دنهام ،مک کینلی،کوچود و هولت[۳۳]،۱۹۹۰؛ به نقل ازمک لاگین،هزنبوهلر،منین و نولن-هوکسما،۲۰۱۱). معلوم شده است که مهارتهای تنظیم هیجان می توانند شایستگی اجتماعی کودکان را در مراحل بعدی رشد پیش بینی کند (دنهام و همکاران،۲۰۰۳ ؛ریدل[۳۴]و همکاران ،۲۰۰۳؛ اسپینارد[۳۵] و همکاران،۲۰۰۶ ؛ به نقل از مک لاگین،هزنبوهلر ،منین و نولن-هوکسما ،۲۰۱۱).

کودکان بین ۲ تا ۶ سالگی در توانایی­های هیجانی پیشرفت­هایی می­ کنند که پژوهشگران جمعا آنها را شایستگی هیجانی[۳۶] می نامند ( هالبرستات، دنهام و دانسمور،۲۰۰۱ ؛سارنی[۳۷]،۲۰۰۰ ).  کودکان در سنین   پیش دبستانی آگاهی هیجانی کسب می­ کنند. در نتیجه، آنها بهتر می­توانند درباره احساسات صحبت کنند و به علایم هیجانی دیگران واکنش مناسب نشان بدهند. آنها در خودگردانی هیجانی[۳۸] بهتر می­شوند، مخصوصا در کنار آمدن با هیجان منفی شدید.کودکان پیش دبستانی اغلب هیجان های خودآگاه[۳۹] و همدلی[۴۰] را تجربه می­ کنند که به درک اصول اخلاقی در حال رشد آنها کمک می­ کنند. آنها  به علت­ها و پیامدها و علایم رفتاری هیجان اشاره می­ کنند و این آگاهی­ها ازنظر دقت و پیچیدگی به سرعت افزایش می یابند. آنها هم چنین می­توانند پیش بینی کنند که وقتی یک همبازی هیجان خاصی را ابراز می­ کند بعدا چه کاری انجام خواهد داد. آنها روش­های موثری را برای تسکین دادن احساس های منفی دیگران، مانند بغل کردن برای کاهش دادن غم، اکتساب می­ کنند. در عین حال، کودکان پیش دبستانی در تعبیر کردن موقعیت­های دارای نشانه­ های متضاد در مورد نحوه­ای که یک  فرد احساس می­ کند، دچار مشکل می­شوند. هنگامی که تصویری از کودکی با چهره­ی شاد همراه با دوچرخه­ای خراب به کودکان ۴ و ۵ ساله نشان داده شد، آنها به جلوه­ی هیجان اتکا کردند و گفتند : ” او به خاطر اینکه دوست دارد دوچرخه خود را براند، خوشحال است". کودکان بزرگتر معمولا این دو نشانه را ترکیب  می کنند: ” او به خاطر اینکه پدرش قول داده دوچرخه اش را تعمیر کند،خوشحال است” ( برک[۴۱] ،۲۰۰۷ ). هم چنین به علت آگاه نبودن کودکان پیش دبستانی از فعالیت های ذهنی، آنها هیجان ها را با اشاره به حالت های بیرونی به جای درونی توضیح می دهند (فلاول  و گرین[۴۲] ،۲۰۰۱ ). کودکان تقریبا درسن ۸ سالگی است که آگاه می شوند که می­توانند در هر لحظه دستخوش بیش از یک هیجان شوند،  طوری که هر یک ممکن است مثبت یا منفی بوده و ازنظر شدت تفاوت داشته باشند ( پونس[۴۳] و همکاران،۲۰۰۳ ).درک کردن هیجان های ترکیبی[۴۴] به کودکان کمک می­ کند تا بفهمند که ابراز احساسات افراد ممکن است احساس های واقعی آنها را منعکس نکند ( سارنی ،۱۹۹۹ ) و به آگاهی ازهیجان های خودآگاه نیز کمک می­ کند.  بر مبنای  یافته­ های تحقیقاتی ذکر شده در بالا، توانمندیهای هیجانی کودکان با افزایش سن افزایش می یابد و  رشد هیجان روندی تحولی دارد ،که این خود گواهی بر  ارتباط متقابل بین  شناخت و هیجان است که پژوهشگر در قسمت بعدی پژوهش به تفصیل آن را بیان می کند.

هسته ی موضع نظریه­ ژان پیاژه[۴۵] این بود که کودکان بایستی ازطریق فعالیت و عمل در محیط  ساختارهای  ذهنی و فیزیکی خود را بسازند (  پیاژه،  ۱۹۸۲ ؛ به نقل از  فلدمن و فولر[۴۶]،۱۹۹۸ ). وقتی کودکان مستقیما روی محیط تاثیر می­گذارند، این ساختارها تغییر کرده و تفکر آنها رشد می­ کند. باوجود تلاش­ های زیاد اما نارضایت بخش پیاژه برای تبیین این موضع نظری، انتقادهای فراوانی به او شد؛ نظریه پردازان دیگر معتقد بودند که رشد و یادگیری ارتباط متقابلی با هم دارند و برخلاف نظر پیاژه ارتباط رشد و یادگیری را یکطرفه که در آن فقط رشد منجر به یادگیری شود نمی دانستند. یکی از طرفداران سختگیر موضع یادگیری که سالها قبلتر موضع خود را اعلام کرده بود لو ویگوتسکی[۴۷] بود ، طبق نظر وی یادگیری فرایندی است که ازطریق آن امکان افزایش ساختارهای مفهومی ایجاد می شود. ویگوتسکی بر این مدعاست که ” تنها  “یادگیر ی خوب ” آن نوع است که موجب رشد شود ” ( کوله[۴۸] ،۱۹۷۸ ). به نظر می­رسد موضع ویگوتسکی کاملا مخالف موضع پِیاژه است: یادگیری، برای اینکه رشد اتفاق بیفتد عنصر ضروری است، در حالی­که پیاژه می­گوید رشد، برای اینکه یادگیری صورت گیرد ضروری است. این دو موضع نظری تعارض­هایی را بین رشد و یادگیری ایجاد می­ کنند که حل آنها نیازمند طراحی پژوهش­ها و آزمایشهایی ست که بتوان با استناد به نتایج آنها،  به پایان بخشیدن به این مجادله نزدیکتر شد ( فلدمن و فولر، ۱۹۹۷ ).

حال که ادبیات تحقیقی رشد هیجانی کودکان،  نقص در رشد هیجانی آنها را نشان می دهد ، آیا  با استناد به نظریه ی یادگیری  ویگوتسکی می توان آموزش­های تنظیم هیجانی را به کودکان داد و به آنها کمک کرد به سطح بالاتری از رشد شناختی و هیجانی برسند؟ طبق شواهد پژوهشی اگر این آموزش­ها مفید باشند بایستی متوجه تغییراتی در رفتار  اجتماعی کودکان باشیم.

اهمیت و ضرورت

دوره ی پیش دبستانی با پیشرفت های شناختی،حرکتی و زبانی فراوانی همراه است که اتفاقا مقارن با زمانی است که والدین انتظارات بیشتری برای استقلال رفتاری  وهیجانی دارند (سیچتی ،گانیبان  و بارنت[۴۹]،۱۹۹۱؛کاپ[۵۰] ،۱۹۸۹ ؛کاپ و نیوفلد[۵۱]،۲۰۰۳ ؛به نقل از میرابل ،۲۰۱۰).

کسب مهارتهای شایستگی اجتماعی در طول کودکی اولیه موفقیت کودکان در موقعیتهای بیرون از خانه را افزایش می دهد. مهم تر اینکه،کودکانی که شایستگی اجتماعی را در طول دوره ی کودکی اولیه پرورش می دهند ممکن است  با احتمال کمتری در معرض مشکلات رفتاری و هیجانی ( هم مشکلات درونی شده و هم بیرونی شده ) قرار بگیرند ( بلچمن ،تینزلی،کارلا و مک انرون[۵۲]،۱۹۸۵ ؛اولسون و هوزا [۵۳]،۱۹۹۳ ؛سانسون ،همفیل و اسمارت[۵۴]،۲۰۰۴ ؛ به نقل از میرابل ،۲۰۱۰ ). به علاوه، معلوم شده است که شایستگی اجتماعی در ایجاد نگرش مثبت نسبت به مدرسه (لاد ،۱۹۹۰ ؛لاد ،بریک و بووش[۵۵] ،۱۹۹۹ ؛ به نقل از بلیر و همکاران ،۲۰۰۴ ) و پیشرفت تحصیلی (کارلتون و ویسلر[۵۶] ،۱۹۹۹؛ به نقل از بلیر و همکاران ،۲۰۰۴  ) نقش دارد.

آموختن تنظیم هیجان یکی از وظایف رشدی در دوران کودکی اولیه است (گرولینیک ،مک منامی و کوروسکی[۵۷] ،۲۰۰۶ ؛کاپ ، ۱۹۸۹ ؛به نقل از  فنگ[۵۸] و همکاران ،۲۰۰۸ ). در طول روابط استرس آمیز ، مثل تعارض با همسالان،کودکان پیش دبستانی اغلب تنظیم هیجان و رفتار خود را مشکل می بینند ( دنهام،بلیر،دی مولدر،لویتس،ساویر[۵۹]و همکاران،۲۰۰۳ ؛ به نقل از میرابل ،۲۰۱۰ ). ادبیات نظری و شواهد تجربی الگوهای ناسازگارانه ی تنظیم هیجان کودکان را با مشکلات درونی شده و بیرونی شده در سنین مدرسه و بعد از آن  مرتبط می دانند (کالکینز[۶۰] و دنهام،۲۰۰۰ ؛گیلیوم،شاو ،بک ،اسچونبرگ و لاکن[۶۱]،۲۰۰۲ ؛کینان[۶۲]،۲۰۰۰ ؛به نقل از میرابل، ۲۰۱۰؛ باکنر ،مزاکاپا و بیردسلی[۶۳] ،۲۰۰۳، فوربس ،لین و کواکز [۶۴]،۲۰۰۶؛ به نقل از فنگ و همکاران ،۲۰۰۸ ).

در مطالعه ی شایستگی اجتماعی پیش دبستانی ها ، مشخص شده است تنظیم هیجان برای ایجاد و نگه داری روابط مثبت با همسالان ضروری است (دنهام و همکاران ،۲۰۰۳). کودکانی که در تعاملات اجتماعی با همسالانشان رشد می کنند ، به ویژه آنهایی که در تعاملات منفی موفق می شوند ، به صورت موثری هیجان های خود را تنظیم می کنند ( دنهام ، بلیر ، اسمیت و دمولدر ،۲۰۰۲ ؛ به نقل از بلیر و همکاران ،۲۰۰۴ ).هم چنین معلوم شده است، تنظیم هیجان به عنوان یکی از تعدیل کننده های ارتباط اجتماعی است (اسمیت،۲۰۰۲ ؛به نقل از مک لم[۶۵]، ۲۰۰۷)؛ در سازگاری و انطباق از عوامل ضروری است ( ریچارد[۶۶] و گراس ،۲۰۰۱ به نقل از مک لم ،۲۰۰۷ ) به عنوان پایه ای برای پیوند بین شایستگی اجتماعی و تحصیلی و موفقیت در مدارس ابتدایی در نظر گرفته شده است (بلیر ،۲۰۰۳ ؛مستن و کوتسوورث[۶۷] ،۱۹۹۸ ؛به نقل از مک لم ، ۲۰۰۷ ).

با توجه به شواهد پژوهشی بالا، انجام تحقیقاتی در زمینه ی آموزش تنظیم هیجان و کسب شایستگی اجتماعی در دوره ی پیش دبستانی برای تدوین برنامه های آموزشی مهد کودکها و مراکز پیش دبستانی ضروری می نماید. و همانطور که شواهد پژوهشی ارتباط تنظیم هیجان و شایستگی اجتماعی با مشکلات رفتاری و آسیب شناسی روانی را نشان داده اند،نتایج این پژوهش ها می تواند مورد استفاده ی درمانگران و مشاوران قرار گیرد.

هدف پژوهش

تعیین اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر شایستگی اجتماعی کودکان پیش دبستان

فرضیه­ پژوهش

آموزش تنظیم هیجان در سنین پیش دبستانی تاثیر دارد.

متغیرهای پژوهش

متغیر مستقل :  برنامه ی آموزش تنظیم هیجان

متغیر وابسته :  شایستگی اجتماعی

تعریف مفاهیم پژوهش

الف : تعریف نظری:

تنظیم هیجان: فرایندهایی که افراد تحت تاثیر آنها مشخص می­ کنند که چه هیجان­هایی را داشته باشند، چه وقت داشته باشند و چگونه آنها را تجربه و ابراز کنند (گراس ،۱۹۹۸ ).

شایستگی اجتماعی : شایستگی اجتماعی در کودکی اولیه به معنای توانایی کودک در درگیر شدن در تعاملات اجتماعی،به دستآوردن اهداف اجتماعی ،ایجاد و نگه داشتن روابط دوستی و به دست آوردن پذیرش همسالان تعریف شده است(روبین ،بوکوسکی و پارکر،۲۰۰۶؛به نقل از میرابل،۲۰۱۰).

ب : تعاریف عملیاتی :

تنظیم هیجان : در این پژوهش با بهره گرفتن از برنامه ی یادگیری Hearthsmart[68](2009)که مناسب کودکان سنین ۳ تا ۶ سال است به کودکان تنظیم هیجان آموزش داده می شود. سرفصل های این برنامه شامل ؛  آموزش ارتباط دهی بین جنبه های فیزیکی و هیجانی قلب، آموزش بازشناسی و درک هیجان ها، آموزش ابراز هیجان عشق و حمایت به خانواده و دوستان، یادگیری مهارتهای حل مسئله، و آموزش راهبردهای خود-تنظیمی هیجان می باشد .

شایستگی اجتماعی : در این پژوهش با بهره گرفتن از آزمون ارزیابی رفتار اجتماعی اقتباس از ویر و داوین [۶۹]( ۱۹۸۰ ) که توسط جدیدی (۱۳۷۵)  در ایران هنجاریابی شده است ، شایستگی اجتماعی کودکان در دو مرحله ی  پیش از آموزش و پس از آموزش ، توسط مربیان سنجیده می شود.

تعداد صفحه : ۵۹

:

معلمان به عنوان یکی از اثرگزارترین عناصر در آموزش و پرورش نیاز به آشنایی با فاوا در امر آموزش دارند، آنها باید دانش و اطلاعات لازم را برای رویاروی با فاوا را کسب کرده تا از این طریق بتوانند با تغییر و تحول در عرصه آموزش همراه شده و به بازسازی و نوسازی دانش و معلومات خود بپردازند. آموزش ضمن خدمت یکی از راهکارهای اساسی برای به روزآمد کردن دانش عمومی، علمی و تخصصی معلمان است که متناسب با تحولات علمی و رشد صنایع آموزش و تغییرات در سیستم آموزش است.

در عصر حاضر، رشد و گسترش سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان ارتباط سریع و تبادل اطلاعات را بیش از پیش میسر کرده و افراد هر کجا باشند می توانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه ای دریافت کنند. بی شک بیشترین تاثیر این فناوری ها بر محیط های آموزشی است. کاربرد این فناوری ها در آموزش می تواند در جهت بهبود آموزش های سنتی به کار آید و از این طریق به ارائه آموزش های تخصصی به شیوه های مدرن پرداخت (عطاران، ۱۳۸۵).

۲-۱. بیان مسئله:

در سازمان های کنونی در زمینه ارزشیابی آموزشی مطالعه و تحقیقات اندکی صورت گرفته است، یکی از دلایل عمده این کم توجهی نیز آن بوده است که تعیین دقیق اثرات و نتایج یک دوره ی آموزشی در شرکت کنندگان و تعیین دقیق نحوه عملکرد آنان در بازگشت به محل کار خود در سازمان، فرآیندی است پیچیده، مشکل و گاه مبتنی بر قضاوت های ذهنی کسانی است که هرچند در تهیه و اجرای ظاهرا موفقیت آمیز یک دوره آموزشی کوشش بسیار بعمل آورده اند اما کمتر به آثار نتایج واقعی و عملی دوره آموزشی توجه دارند (ساعتچی،۱۳۸۱).

آموزش هایی که در سازمان های مختلف ارائه می شود می توان در دو طبقه کلی قرار داد: الف) آموزش قبل از خدمت ب) آموزش ضمن خدمت. آموزش قبل از خدمت عبارت است از آن نوع آموزشی که قبل از ورود یا استخدام فرد در سازمان به وی ارائه می شود این نوع آموزش ها عمدتا بر اساس مسائل و مشکلات سازمانی طراحی و اجرا نمی شود بلکه هدف تربیت نیروی انسانی مورد نیاز مشاغل مختلف سازمان می باشد (فتحی واجارگاه،۱۳۸۷: ۴). اگر چه در بیشتر موارد در هنگام ورود به سازمان، آموزش های رسمی و نظامداری را از طریق دانشگاه ها یا مؤسسات آموزش عمومی پشت سر گذاشته اند، به علت کلی بودن نوع آموزش ها و نیز ماهیت مشاغل که نوعاٌ نیازمند تخصص و خبرگی ویژه ای است، در هنگام اشتغال، افراد نیازمند گذراندن آموزش های خاصی می باشند؛ به عبارت دیگر همگام با استخدام فرد در سازمان، ماهیت مشاغل، وظایفی که فرد باید در شغل مورد تصدی انجام دهد، ابزارها و وسایل ضروری برای اجرای کار و روش های انجام دادن امور مستلزم آن است که فرد درباره نحوه ی اجرای وظایف محوله، آموزش های ویژه ای را دریافت کند. بنابر این آموزش ضمن خدمت از لحاظ سازمانی به آن نوع آموزشی اطلاق می شود که عموماٌ پس از استخدام فرد در سازمان صورت می پذیرد (فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ :۵). در پژوهش حاظر دسته دوم، یعنی آموزش های ضمن خدمت، مد نظر می باشد.

آنچه در جامعه اطلاعاتی به خصوص در بخش آموزش و پرورش مورد تاکید است، صرف سرمایه گذاری و کاربرد سخت افزاری و ابزار گونه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و استفاده از آن برای انبار کردن اطلاعات نیست، بلکه مساله مهم و اساسی توانمند سازی دانش آموزان در برگزیدن و انتخاب اطلاعات مورد نیاز است. این وظیفه اصلی و مهم معلمان است که دانش آموزان را آماده مواجه با فناوری های جدید کنند (کاستلر[۱]، ۱۹۹۵).

فناوری اطلاعات، واسطه ای است که امکان بیان طیف گسترده ای از اطلاعات، اندیشه ها، مفاهیم و پیام ها را فراهم می کند. این پدیده به دلیل برخورداری از ویژگی های متفاوت، دارای تعاریف گوناگونی است. فناوری اطلاعات به مجموعه ای از ابزارها و روش های اطلاق می شود که به نحوی اطلاعات را در اشکال مختلف، جمع آوری، ذخیره، بازیابی، پردازش و توزیع می کند. فناوری اطلاعات در جهت گسترش توانمندی های اندیشه انسان تکوین یافته است. اصطلاح فناوری اطلاعات را میتوان از دو دیدگاه، مورد مشاهده قرار داد: از دیدگاه اول، اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف فنونی به کار می رود که ما را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازاریابی، انتقال و دریافت اطلاعات یاری می دهد. از دیدگاه دوم، فناوری اطلاعات به مجموعه ای از ابزارها و روش ها گفته می شود که برای تولید، پردازش و عرضه ی اطلاعات به کاربر انسانی به کار می رود (محمودی، ۱۳۸۶).

هرگز نمی توان ادعا کرد که آموزش به خودی خود سودمند است، مگر از آموزش های ارائه شده ارزشیابی به عمل آید. تردیدی نیست که برنامه های آموزشی از نظر کیفیت تفاوت های زیادی با هم دارند، متاسفانه شمار اندکی از این برنامه ها به طور جامع ارزشیابی می شوند. یکی از مسائل عمده در سازمانهای دولتی، صنعتی و سازمان های دیگر، جدی نبودن کارکنان و مدیران در امر آموزش، ارزشیابی نامناسب از دوره ها و در نتیجه عدم ارائه بازخورد مناسب از نتایج آموزش می باشد و نهایتا به هنگام ضرورت پیگیری لازم معمول نمی گردد (ابطحی، ۱۳۷۹).

بیشتر مدل های ارزشیابی مشهور در سال های گذشته بر اساس الگوی ارزشیابی آموزش چهار سطحی که اولین بار توسط کرک پاتریک (۱۹۵۹) ارائه شده بود، بنا نهاده شده است (کافمن[۲]، ۱۹۹۵).

این الگو به عنوان الگوی جامع، ساده و عملی برای بسیاری از موقعیت های آموزشی توصیف شده بود و به وسیله بسیاری از متخصصان به عنوان معیاری در این حوزه شناخته می شود. کرک پاتریک ارزشیابی را به عنوان تعیین اثربخشی در یک برنامه آموزش تعریف کرده و فرایند ارزشیابی را به چهار سطح یا گام تقسیم می کند (مک نیل[۳]، ۲۰۰۲).

به عقیده کرک پاتریک چهار سطح مدل او، یک چارچوب منطقی را برای ارزشیابی فراهم می کند او این الگو را در یک هرم منظور داشته و بیان می دارد که هر چهار سطح ارائه شده در الگوی او مهم هستند و نباید نادیده گرفته شوند. زیرا می توان از طریق سنجش نتایج هر سطح تفسیر مطمئنی از سطوح دیگر این مدل داشته باشیم (سالواتور[۴]، ۱۹۹۸). به اعتقاد او برنامه های آموزشی را می توان با بهره گرفتن از چهار مرحله مورد ارزشیابی قرار داد:

- واکنش: که به منظور عکس العملی است که شرکت کنندگان دریک برنامه آموزشی در مورد آن برنامه آموزشی از خود نشان می دهند.

- دانش: که به منظور میزان فراگیری مهارت ها، تکنیک ها و حقایقی است که در رفتار شرکت کنندگان حاصل شده است.

- رفتار: منظور، نحوه انجام دادن وظایف شغلی و بررسی میزان تغییرات است که رفتار شرکت کنندگان حاصل شده است.

- نتایج: بررسی اثر دوره در مورد عواملی از قبیل کاهش هزینه ها، بهبود کیفیت، کاهش ضایعات، کاهش کمک کاری ها و غیره می باشد (فتحی واجارگاه،۱۳۹۰).

لذا در این پژوهش، پژوهشگر سعی دارد تا با بهره گرفتن از چهار سطح الگوی ارزشیابی مدل کرک پاتریک  به بررسی اثربخشی آموزش های ضمن خدمت فاوا معلمان دوره متوسطه شهرستان ملایر پرداخته و در پایان راهکارهای برای استفاده مناسب از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای معلمان دوره متوسطه ارائه دهد.

تعداد صفحه : ۱۴۹

.

اطلاعات همه  اندیشه ها ، داده های واقعی ، آثار علمی و تخیلی است که  به هر شکل  مبادله ، ثبت ، ضبط و منتشر می شود . در دنیای امروز ، هیچ فردی نمیتواند  این ادعا را داشته باشد که بی نیاز از اطلاعات و سواد می تواند زندگی رو به رشدی داشته باشد .

این اطلاعات از دو طریق ثابت و متحرک در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد . متحرک از طریق رادیو ، تلویزیون ، اینترنت و ثابت در قالبی دائمی ، و ماندگار مانند کتاب و مجله و روزنامه و . . اطلاعات ثابت ، زمانی مفید هستند و به راحتی مورد استفاده قرار می گیرند که به شکلی خاص و در مکانی معین منظم شوند . این ویژگی ما را در برابر نهاد کتابخانه قرار می دهد. سازمانی که از قرن های گذشته ، قبل از اینکه وسایل متحرک انتقال اطلاعات به وجود آیند ، مکان و عامل حفظ و نگهداری و اشاعه دانش بشر بوده اند . کسی که به کتابخانه رجوع می کند جویای اطلاعات و دانشی است که گردآوری شده ، نظم یافته و توسط کتابخانه در دسترس قرار گرفته است . انتشار و تولید و جمع آوری کتابهای سودمند و مفید در زمینه های مختلف علمی و گسترش کتابخانه ها نشانه ی پیشرفت یک جامعه و جلوه ی واقعی توجه افراد به علم و دانش است و کتابخانه ها مهم ترین جایگاه نگهداری اطلاعات هستند .

کتابخانه همچون مدرسه ، دانشکده ، دانشگاه یا موسسه ای آموزشی است و با فراهم ساختن دانش مدون و به گردش انداختن آن موجب غنای فکری یک جامعه می گردد ؛ از آنجایی که کتابخانه در پیشرفت آموزش نیروی حیاتی و خلاق دارد ، یک اجتماع مترقی سخت به آن پایبند است ؛ انسان نوسواد ، با سواد ، تحصیل کرده و دانشمند و در واقع هر فردی که بتواند بخواند ، مطابق هدف خویش از کتابخانه بی نیاز نیست . ( ابرامی ، ۱۳۸۶ )

کتابخانه ها به طور کلی ، بر اساس اهداف و منابع و جامعه استفاده کننده ، تفکیک می شوند به : کتابخانه های ملی ، کتابخانه های دانشگاهی ، کتابخانه های عمومی ، کتابخانه های تخصصی و کتابخانه های آموزشگاهی ، به طور اعم و همین طور می توان به گروه های دیگری از کتابخانه ها در ایران از جمله : کتابخانه های مساجد ، کتابخانه های روستایی ، کتابخانه های کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و کتابخانه های ویژه نابینایان و گروه های خاص نیز اشاره کرد ؛ ولی به طور کلی ، وظیفه اصلی تمام کتابخانه ها جمع آوری ، سازمان دهی و دسترس پذیری اطلاعات و دانش می باشد .

کتابخانه عمده ترین مرکز اطلاع رسانی و اساسی ترین منبع برای انجام پژوهش است . ( فدایی عراقی ، ۱۳۸۵ )

بدون شک در میان انواع کتابخانه های ذکر شده ، کتابخانه های دانشگاهی به سبب اهداف و جامعه استفاده کننده که همان دانشگاهیان می باشند ، از موقعیت و جایگاه ویژه ای در بین کتابخانه های دیگر برخوردارند.

جز کتابخانه هایی که در جنب نظامیه ها ، یا صومعه ها قرار داشتند ، و بیشتر دانشمندان و دانش پژوهان از آنها استفاده می کردند ، تاسیس کتابخانه های دانشگاهی ، به صورت فعلی ، و با قوانین مدون قدمت چندانی ندارد ؛ در کشورهای اروپایی ، به ویژه فرانسه ، در حدود سال ۱۸۰۵ میلادی و در کشورهای آمریکایی ، در حدود سال ۱۸۵۰ ، به اولین نمونه های این کتابخانه ها بر می خوریم .( علومی ، ۱۳۹۰ )

در ایران نیز ، با تاسیس اولین دانشگاه به مفهوم امروزی آن در سال ۱۳۱۳ پایه های کتابخانه های دانشکده ای و دانشگاهی نیز پی ریزی شد . علت اصلی به وجود آمدن کتابخانه های دانشگاهی ، کمک به اساتید ، مدرسان و دانشجویان برای پیشبرد کار تحقیق و تدریس است.

هدف از هر کتابخانه دانشگاهی ، جمع آوری و سازمان دهی اطلاعات ، فراهم کردن امکانات ، استفاده اطلاعاتی سریع ، صحیح و به موقع برای اساتید و دانشجویان و محققان است . ( بنی اقبال ، ۱۳۷۷ )

کتابخانه دانشگاهی ، مانند یک بخش آکادمیک [۱] عمل می کند ، یعنی فعالیت آموزشی و تحقیقاتی و خدمات عمومی را یک جا انجام می دهد . ( عازم ، ۱۳۹۱)

کتابخانه دانشگاه در تمام سطوح ، در برنامه های آموزشی ، و یادگیری شرکتی فعال دارد . (عازم ، ۱۳۹۱)

تغییراتی که ، در خیلی از دانشگاه ها صورت گرفته است ، سبب تاکید باز بیشتر بر مرکزیت کتابخانه در دانشگاه شده است . ( اورنز ، ۱۳۸۸)

هیچ دانشگاهی بدون داشتن کتابخانه مجهز به منزله قلبش نمی تواند کار موثری انجام دهد . ( ابرامی ، ۱۳۸۶ )

کتابخانه مناسب ، نه تنها بنیان و اساس آموزش و مطالعه بلکه شرط ضروری تحقیق و پژوهش است ؛ یک مجموعه تحقیقی خوب در کتابخانه های دانشگاهی ، شهرت و اعتبار دانشگاه مادر را به عنوان مرکز علمی و آموزشی معتبر ، افزایش می دهد . به عبارت دیگر از کیفیت و کارآیی کتابخانه هر دانشگاه ، می توان به عنوان ملاک ارزیابی و سنجش میزان هویت و کارآیی علمی – آموزشی آن دانشگاه یاد کرد . لذا دانشگاهی با هویت و کارآیی علمی – آموزشی بالا ، باید دارای کتابخانه های مجهز و با کیفیت بالا باشد . ( فدایی عراقی ، ۱۳۸۵ )

۲-۱ : بیان مسئله .

دانشگاه ها اصلی ترین مراکز تولید علم و دانش ، در کشورهای مختلف به شمار می آیند . و به تناسب پیشرفت کشورها شاهد دانشگاه های معتبر در آنها هستیم . در دهه های اخیر ، روش تدریس در دانشگاه ها – مراکزی که تربیت متخصصان و اقشار تاثیر گذار در حوزه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی جامعه می باشند – تغییر کرده است ؛ تدریس منحصرا توسط استاد از بین رفته و با پژوهش همراه شده است ؛ راز پیشرفت دنیای امروز و توسعه زندگی بشر در تمام ابعاد مرهون و مدیون پژوهشی است که در دانشگاه ها و مراکز علمی صورت می گیرد ولی دانشگاه ، مهمترین مرکز پژوهش می باشد . تحقیقات و پژوهش در دانشگاه متکی بر کتابخانه دانشگاهی می باشد . و این عوامل باعث برجسته شدن اهمیت کتابخانه های دانشگاهی شده است . و ضروری است که مسئولان کتابخانه های دانشگاهی و روسای دانشگاه ها برای پیشبرد اهداف آموزشی و پژوهشی در دانشگاه ها به این مراکز توجه خاص داشته باشند و برای کشف و درک این که کتابخانه هایشان در چه وضعیتی قرار دارند لازم است با شاخص شناخته شده و معتبر مقایسه شوند .

عنایت و توجه به کتابخانه ها در کشورهای در حال توسعه که کار تحقیق و پژوهش عمدتا در مراکزی مانند کتابخانه های دانشگاهی صورت می پذیرد ، در واقع یک نوع سرمایه گذاری در جهت پیشرفت های علمی می باشد ؛ اگر ، میزان سود دهی این سرمایه گذاری ، برای پیشرفت مورد ارزیابی قرار گیرد اهمیت این مسئله به خوبی نمایان می شود.

از آنجایی که کتابخانه های دانشگاهی ، مهم ترین پایگاه های اطلاع رسانی علمی ، آموزشی و پژوهشی کشور محسوب می شوند ، مراعات کردن استانداردهای این کتابخانه ها ، راه مطمئنی برای کاستن هزینه ها ، جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و  مهم تر از همه ، ارتقای خدمات کتابخانه ای به کاربران است . ( تعاونی ، ۱۳۹۰ )

در پژوهش حاضر ، با بهره گرفتن از شاخص استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران که با توجه به مسائل بومی و توسط کتابخانه ملی ایران تهیه و تدوین شده ، سعی در ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، که دارای رتبه جامع می باشد ، شده است ؛ تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف کتابخانه ها و ارزشیابی آنها نتایج حاصله ، مسئولان کتابخانه ها و رئیس های محترم دانشکده ها و دانشگاه و اولیای امر را برای رسیدن و یا حداقل نزدیک شدن به استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران یاری کند و اطلاعات لازم جهت تصمیم گیری برای بهبود وضعیت کتابخانه ها را در اختیار ایشان قرار دهد و در گردآوری مهم ترین کتاب ها و منابع در زمینه های گوناگون آموزش و پژوهش که از رسالت مهم کتابخانه دانشگاهی می باشد ، به انجام رساند .

معرفی پژوهش :

۱-۳ : اهداف پژوهش .

پژوهش علمی را روش ممتاز آموزش دانسته اند . روشی که در دانشکده ها و دانشگاه های تراز اول به مقیاس وسیع ، از آن استفاده می شود . در عصر پیشرفت علمی ،دنیای دانشگاهی نیز دگرگون شد و در آستانه  این دگرگونی به سبب روی آوردن به پژوهش به جای تدریس به روش سنتی ، کتابخانه اهمیت دیگری یافت . (ابرامی ، ۱۳۸۵ )

بدیهی است با پر رنگ تر شدن کتابخانه های دانشگاهی لازم و ضروری است که کارکرد این مراکز ، جهت پیشرفت پژوهش های دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا با برطرف کردن نقاط ضعف ، موجب تقویت بنیه علمی دانشگاه ها شود .

هدف کلی :

هدف اصلی این تحقیق ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، بر اساس استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران و یافتن نقاط قوت و ضعف کتابخانه ها برای کمک به ارتقای کمی و کیفی و در نهایت کمک به کارآیی بیشتر کتابخانه ها برای انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی می باشد .

اهداف فرعی :

۱ : بررسی و شناسایی اهداف و وظایف کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۲ : بررسی سبک مدیریت کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۳ : بررسی نیروی انسانی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۴ : بررسی مجموعه ی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۵ : بررسی سازمان دهی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۶ : بررسی خدمات کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۷ : بررسی ساختمان و تجهیزات کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۸ : بررسی بودجه کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

۱-۴  : اهمیت پژوهش .

دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۶۱ ، با هدف ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه ، تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور ، ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت همه جانبه مردم ، در امر گسترش و اعتلای دانش و پژوهش پایه گذاری شد .

دانشگاه آزاد اسلامی ، دارای رتبه جهانی ۲۲۶ می باشد . در ایران با رتبه ۲ ، بعد از دانشگاه تهران از معتبرترین دانشگاه ها محسوب می شود . یکی از مهمترین افتخارات دانشگاه آزاد اسلامی نقش چشم گیر این دانشگاه در فعالیت های علمی و تحقیقاتی کشور و جهان است . همچنین حضور فعال اعضای هیئت علمی و دانشجویی در سمینارها ، نشست ها ، مسابقات علمی و ورزشی مختلفی که در سراسر ایران و جهان برگزار می گردد ، توانسته بیش از ۱۲۰۰ مدال جهانی کسب نماید . دانشگاه آزاد اسلامی از دیدگاه شمار دانشجو ، سومین دانشگاه جهان می باشد .

واحد کرج ، یکی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی می باشد که دارای ۱۶۰ رشته تحصیلی در مقاطع دکتری تخصصی ، دکتری حرفه ای ، کارشناسی ارشد ، کارشناسی پیوسته و نا پیوسته ، کاردانی پیوسته و ناپیوسته می باشد .

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، دارای رتبه جامع علمی بوده و یکی از ۲۰ واحد برتر دانشگاه آزاد می باشد . با توجه به اینکه فقط تعداد معدودی از واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد ، دارای این رتبه می باشند و با توجه به اهمیت کتابخانه ها ، در حفظ و ارتقای سطح علمی دانشگاه ، بدیهی است وجود کتابخانه های مجهز و نزدیک به استاندارد ، برای انجام امور تحقیقاتی و مطالعاتی و پژوهشی از ضروریات این دانشگاه می باشد .

نیازهای روز افزون جامعه دانشگاهی ، و لزوم دستیابی به اطلاعات کافی ، در زمان مناسب ، به ویژه در عصر موسوم به عصر اطلاعات ، ضرورت بررسی کیفی و کمی کتابخانه های دانشگاهی را ایجاب می کند . ( صیادی ، ۱۳۸۷ )

از آنجایی که هیچ پژوهشی در خصوص ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، بر اساس استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران صورت نگرفته است ، نتایجی که از این تحقیق به دست می آید برای کتابداران و رئیس های دانشکده ها و رئیس کل دانشگاه مفید خواهد بود و آنان با امکانات بالقوه و بالفعل کتابخانه هایشان آشنا کرده و با کمک این اطلاعات برنامه ریزی مفید تری برای ارتقای خدمات کیفی و کمی کتابخانه های این واحد دانشگاهی خواهند داشت .

تعداد صفحه : ۱۷۸

مبنای قدرت وحیات در دنیای کنونی به میزان برخورداری از علم ودانش باز می­گردد. امروزه غالب جهت­گیری­های دنیا به سمت تولید و توسعه علم و فناوری است و کشورهای توسعه یافته، در حال انتقال از جامعه صنعتی به جوامعی هستند که آن را جامعه اطلاعاتی یا جامعه علمی می­نامند و سلاح علم به سلاحی راهبردی در این کشورها تبدیل شده است. امروزه توسعه علمی نمونه ­ای از اقتدار ملی کشور و بستری برای توسعه در کلیه امور است. بالا بردن شناخت و معرفت جامعه در همه زمینه­ها بیش از پیش، نیازمند توسعه علمی است و برای تحقق توسعه علمی باید زمینه تولید علم را فراهم کرد. امروزه نقش تولید علم و انجام پژوهش از یک عامل فزاینده رفاه فراتر رفته و به تنها راه باقی ماندن در عرصه­ حیات و حضوری مؤثر در دنیای پرتکاپوی تکنولوژی وپیشرفت مبدل شده است.پژوهش و تولید علم از نیازهای مسلم و اساسی هر جامعه­ای می­باشد. بررسی سیاست­ها و برنامه ­های توسعه کشورهای صنعتی گویای این واقعیت است که این کشورها به اهمیت و جایگاه علم و فناوری واقف بوده واین دورا محور توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود تلقی کرده ­اند( نوروززاده،۱۳۸۸).

تلاش برای تولید و توسعه علم با توانمندی و قدرتمندی کشورها در حوزه ها و عرصه ­های مختلف پیوند خورده است. بدین­سان آینده کشورها و توسعه یافتگی آن­ها با تولید علم، بسط و بهره­مندی آن کاملاً مرتبط است و برتری کشورها نسبت به هم به علم، نتایج وکاربردهای آن بستگی دارد.بی­تردید می­توان اذعان داشت که استقلال و توسعه هر کشوری به استقلال علمی و فناوری آن وابسته است. تولید علم که خود ناشی از استقلال است اقتصادی پررونق و دانش­محور را رقم خواهد زد. امروزه تولید دانش و ایجاد مهارت­ های لازم جهت بهره ­برداری ازآن محور یک هدف اساسی وتعیین کننده برای همه کشورهاست. براین اساس ایران نیز مانند سایر کشورها خود را نیازمند پیشرفت در حوزه علم و فناوری می­داند.( همان منبع)

۱-۱ بیان مسأله

پژوهش در کنار فعالیت­های آموزشی از کارکردهای مهم و مورد انتظار از اعضاء هیأت علمی دانشگاه می­باشدپژوهش همواره باید با جدیت، شکیبایی، مطالعه وسیع، تردید علمی، علاقه و کاوش مستمر همراه بوده و زمینه توصیف، تبین، پیش‌بینی، کنترل پدیده‌ها و گسترش دانایی را فراهم سازد. امروزه پژوهش مهم‌ترین شاخص توسعه‌یافتگی جوامع برای رسیدن به جامعه دانایی محور است و راهی برای به وجود آوردن فناوری، توسعه، پیشرفت و افزایش توان تولید می­باشد. لذا ارج نهادن به مقام پژوهشگران، شناسایی و طرح مشکلات آنان برای ارتقاء سطح پژوهش جزء الزامات به شمار می‌رود(امیری،۱۳۸۱).

آنچه امروز در میان دست­اندرکاران مورد بحث می­باشد این مطلب است که؛ چه عواملی موجب رکود فعالیت­های تحقیقاتی در دانشگاه­های ما می­گردد. عوامل مختلفی مانع تحقق این امر مهم می‌شوند که از عوامل بازدارنده پژوهش در دانشگاه‌هاواز جمله دانشگاه فرهنگیان می­توان به این موارد اشاره  نمود: عدم اختصاص بودجه کافی به امر پژوهش، وجود چالش‌ها و نگرانی‌های فکری گوناگون برای تأمین هزینه‌های پژوهش،ناآشنایی کافی با روش‌های تحقیق، تردید در کیفیت گردآوری اطلاعات و عدم انسجام در ساختار و یافته‌های پژوهشی، دشواری دسترسی به منابع، بی‌توجهی و یا کم‌توجهی به نیازهای واقعی و روزآمد، کمبود کتاب‌ها و مجلات علمی ـ تخصصی موردنیاز، دشواری استفاده از پژوهش‌های خارجی به دلیل آشنایی کم با زبان انگلیسی(همان منبع)

در تحقیق حاضر نیز مسأله اصلی این است که: اعضاء هیأت علمی دانشگاه به عنوان یک محور اساسی در فعالیت­های پژوهش چه عواملی را به عنوان موانع امر تحقیق وپژوهش مؤثر قلمداد می­ کنند؟

۲-۱ اهمیت موضوع تحقیق وانگیزه انتخاب آن

اعتقاد به اینکه تحقیق وپژوهش در کشور ما ثمردهی اندکی دارد تقریباً مورد قبول واحدهای علمی، محققان، پژوهشگران و حتی مراکزی است که می­خواهنداز این پژوهش­ها بهره گیرند.از آنجا که دامنه تأثیرگذاری وتأثیرپذیری فعالیت­های پژوهشی وتحقیقات علمی در سطح ملی مطرح است به نظر می­رسد برای نهادینه کردن پژوهش می­بایست ابتدا ریشه­ها وعوامل ایجاد بی­علاقگی را در بین پژوهشگران شناسایی نمود وسپس با رفع موانع باز دارنده زمینه ورود عملی واثر بخش این افراد را به فرایند پژوهش ایجاد کرد. سه کارکرد اصلی مجموعه­های دانشگاهی یا نظام آموزشی عالی امروز که یونسکو نیز بر آن تأکید دارد عبارتند از:

• تولید دانش (یا پژوهش)
• انتقال دانش(یا آموزش)
• اشاعه ونشر دانش( یا خدمات)

انجام بهینه هر یک از این وظایف و کارکردها، مستلزم انجام تحقیقات علمی است. عرضه خدمات تخصصی به جامعه تنها از طریق شناخت علمی مسائل آن جامعه و ارائه راه­کارهای علمی موفقیت­آمیز خواهد بود.(صمدزاده،۱۳۷۹)

نیروی انسانی شاغل در بخش پژوهش، از مهمترین منابع یک کشور برای رشد و توسعه است. بررسی امر تحقیقات بدون ارزیابی دقیق این عامل امکان­ پذیر نخواهد بود. درحال حاضر به دلایل مختلف اغلب استادان گرایش بیشتری نسبت به آموزش پیدا کرده ودرفعالیت­های خود آموزش را بر پژوهش اولی­تر می­دانند. (علمداری وافشون، ۱۳۸۱).

دانشگاه فرهنگیان در خانواده آموزش عالی کشور دارای مأموریت منحصر به فرد تربیت معلم است پژوهش­های خرد، کلان و فراکلان در خدمت هدف اصلی دانشگاه یعنی ایجاد فرصت­ها و زمینه­ها برای ساخته شدن شخصیت معلمین آینده است.این دانشگاه برجسته­ترین سازمان علمی انسان ساز و مترقی است که لزوم توجه به پژوهش و انجام تحقیقات به­ویژه تحقیقات کاربردی و توسعه­ای در آن محسوس است. پژوهش­محور نمودن دانشگاه نخستین پیش شرط موفقیت علمی در عرصه ­های جهانی و بین ­المللی محسوب می­ شود به نظر می­رسد بررسی موانع پژوهش در دانشگاه اصلی­ترین، مهم­ترین و البته گام نخست در پژوهش­محور نمودن آن محسوب می­ شود.

شناخت موانع تحقیق می ­تواند با بهبود ارتباط بین محققان واستفاده کنندگان از نتایج تحقیق فرایند حل مسأله را سهولت بخشیده وعملاً موجب استفاده از یافته­ های تحقیق گردد. ( دادخواه و دیگران، ۱۳۸۲).

دراین خصوص موانع باید به صورتی واقع بینانه مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بدیهی است واکاوی موانع پژوهش از طریق نخبگان علمی که بیش از هر قشر دیگری با پژوهش وفناوری مرتبط هستند بسیار مفید خواهد بود.در این خصوص استادان دانشگاه اصلی­ترین گروه هستند که می­توانند توانایی، تجربه و ذکاوت خود را در خدمت رفع موانع تحقیق وپژوهش به کار گیرند.

تعداد صفحه :  ۱۳۶

آموزش ابزاری برای تربیت نیروی انسانی ماهر و تامین نیازهای جامعه می باشد. یادگیری مهارت ها مخصوصا در آموزش فنی و حرفه ای انجام می گیرد و ارائه آموزشی مناسب که هم توان نظری کارآموزان را ارتقا دهد و هم مهارت های عملی را به آنان بیاموزد ، مسئله مهمی است که مراکز فنی و حرفه ای با آن مواجه هستند ( نجاتی ، ۱۳۹۲ ).

نقش آموزش فنی و حرفه ای در ایجاد اشتغال مولد و تولید ثروت برهیچ صاحب نظری پوشیده نیست، و دغدغه همه دست اندرکاران آموزش مهارت های فنی و حرفه ای تدوین و توسعه روش های آموزشی نوین در این زمینه است ، به گونه ای که کارآموزان در یک محیط آموزشی پویا به کسب مهارت بپردازند(لطفی نژاد ، یزد خواستی ، ۱۳۹۲) .

امروزه در مقایسه با گذشته دانش و مهارتهای مورد نیاز جهت تولید فرآورده های مختلف ، با سرعت بیشتری تغییر می کند. در خصوص آموزشهای فنی و حرفه ای نیز چنین امری صادق است چرا که به طور مداوم فناوری های مختلفی ظهور می کند و دانش فنی تولید محصولات مختلف و همچنین شیوه ارائه خدمات به مشتریان تغییر می یابد . از سوی دیگر ، برخی از کارهای ساده به تدریج پیچیده تر می شود و لزوم یادگیری مهارتهای متعدد را سبب می شود. این پیچیدگی فزاینده گرچه برای کاربران سطح بالاتری از رفاه را فراهم می آورد و با ایجاد فناوریهای نوین ، به نحوی زندگی بشر را تسهیل می کند، با این حال الزاماتی را به همراه داشته است که تربیت تکنسینها و متخصصان ماهر و زبده از آن جمله است . متخصصانی که بتوانند از عهده کارهای پیچیده برآیند و با مهارت هرچه تمام تر نیازهای مختلف جامعه را برآورده سازند(رضوی ،۱۳۹۲ ).

• بیان مساله

تربیت  نیروی انسانی  مورد نیاز جوامع در قالب آموزش  های فنی و حرفه ای از اواخر قرن ۱۹ و اوایل  قرن ۲۰ مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان  قرار گرفت. در پی پیشرفت های علمی و صنعتی پس از جنگ جهانی دوم این آموزش  ها به طور بی سابقه ای گسترش یافت. تا انجا که یونسکو  یکی از شاخص های توسعه را  وجود آموزش های  فنی و حرفه ای در کشور ذکر کرد و به دنبال آن توسعه برنامه های آموزش فنی و حرفه ای، از اهداف، بیشتر کشورها قرار گرفت .به عبارت دیگر توسعه بخش های صنعت ، کشاورزی و خدمات در هر کشوری منوط به تربیت نیروی انسانی ماهر و کارآمد در زمینه های فنی  و حرفه ای است. به همین دلیل آموزش های فنی و حرفه ای اهمیت فزاینده ای یافته است و طبیعتا جهت گیری نظام ها ی آموزشی خواهان توسعه به سمت  این آموزش ها معطوف است ( نویدی ، ۱۳۸۲) .

عمومیت و گسترش مراکز آموزشی علی الخصوص توسعه ی مراکز آموزش های فنی و حرفه ای  از جمله ویژگی های برجسته ی دنیای مدرن است  و به تعبیری یکی از ویژگی های جهانی شدن آموزش های فنی  وحرفه ای نیاز اصلی عصر ماست و بدون پرداختن به جنبه های مختلف آن، رشد و شکوفایی اقتصادی و صنعتی دور از دسترس خواهد بود. امروزه آموزش فنی وحرفه ای در جهان به صورت یک آموزش مادا م العمر و پیوسته مطرح است (صالحی ،۱۳۸۳) .

اهمیت و ضرورت توسعه آموزشهای فنی و حرفه ای به عنوان یکی از شاخه های توسعه و ابزارهای تحقق برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشور بر کسی پوشیده نیست. بررسی ها نشان می دهد که در حال حاضر درصد بالایی از جمعیت دنیا در این مراکز در حال آموزش هستند و هم چنین تقاضا و سطح پوشش این آموزش ها مخصوصا در ایران نیز چشمگیر می باشد.

تاملی در فرایند و وضعیت رشد و گسترش دوره های آموزش فنی و حرفه ای در ایران، خصوصا بعد از انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷)، حاکی از اهمیت و ضرورت آن برای نظام اقتصادی و اجتماعی ایران دارد (ودادهیر، ۱۳۸۳) .

آموزشهای فنی و حرفه ای به عنوان یکی از راهکارها و ابزارهای مهم در توانمندسازی ((سرمایه های انسانی)) ، یکی از اولویتهای راهبردی برای سرآمدی کشورمان  است .

طبق نظریه های اقتصادی ، سرمایه انسانی نقش مهمی در رشد اقتصادی دارد.سرمایه انسانی و برنامه های آموزشی توسعه منابع انسانی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل توسعه اقتصادی و اجتماعی  هر کشور به شمار می روند ( صالحی عمران ، ۱۳۸۵) .

آن چه در نهایت خصوصیت و روند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور راتعیین می کند منابع انسانی آن کشور است و نه سرمایه و منابع مادی آن . برای مثال پروفسور هاربیسون معتقد است که منابع انسانی پایه اصلی ثروت ملت ها را تشکیل می دهد . به وضوح کشوری که نتواند مهارت ها  و دانش مردمش را توسعه دهد و از آن در اقتصاد ملی به نحو موثری بهره بردای کند قادر نخواهد بود هیچ چیز دیگری را توسعه دهد  ( امیری ،۱۳۸۴) .

ایده اصلی نظریه سرمایه انسانی مبتنی بر این نکته است که سرمایه گذاری در منابع انسانی سبب افزایش توان تولید افراد و در نهایت، بهبود رشد اقتصاد می شود (آقایی ، رضا قلی زاده ، باقری۱۳۹۲) .

اقتصاد دانانی چون شولتز و بکر که مفهوم سرمایه انسانی را تکوین و تکامل بخشیدند و آن را تحلیل کردند ، آموزش و پرورش و حرفه آموزی را نوعی سرمایه گذاری تلقی نمودند که در آینده سودمندیهایی را به صورت در آمد اضافه تر برای افراد تحصیل کرده و برای جامعه فراهم می آورد(وودهال،به نقل از امین  فر۱۳۸۰).

از سویی ،  نیروی انسانی در اثر(( آموزش ))، می تواند دانش و مهارت لازم را به دست آورده و به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در رشد اقتصادی  نقش چشمگیری در توسعه داشته باشد. با توجه به اینکه آموزش از یک طرف بهره وری نیروی کار و توان نوآوری آن را افزایش می دهد و از طرف دیگر،  انتشار دانش را تسهیل می کند، به عنوان یکی از مؤلفه های اصلی سرمایه انسانی محسوب می شود ( شهبازی ، حسنی۱۳۹۱ ) .

آموزش، انسان را به سرمایه انسانی تبدیل میکند که در برگیرنده مهارت مورد نیاز برای بخش سنتی و بخش مدرن اقتصاد است و قدرت تولیدی اشخاص را بیشتر می کند. آموزش فنی وعمومی هر دو از طریق ایجاد توانایی درافزایش قدرت تولیدی جمعیت و به  ویژه نیروی کار باعث افزایش در آمد می شود .همچنین مطالعات نشان داده آموزش ، سطح بهره وری و قدرت تولید کنندگی نیروی کار را بالا برده و افزایش بهره وری نیز در رشد و توسعه اقتصادی تاثیر دارد. (پارک،۲۰۰۶ ).  در سطح خرد سرمایه گذاری در انسان بازدهی و توان تولید  وی را بالا می برد و این امر دستمزد و در آمد وی را افزایش می دهد . در سطح کلان نیز افزایش بهره وری در نتیجه ی آموزش، به رشد اقتصادی کمک کرده و فرایند  توسعه را تسهیل می کند ( فرجادی ،۱۳۸۳) .

آدام اسمیت ” اقتصاددان معروف کلاسیک، معتقد است : آموزش افراد در واقع نوعی  سرمایه گذاری در آنهاست . با آموزش، افراد تواناتر خواهند شد و رشد قابلیت های آنان سبب می گردد که نه تنها خود به درآمد بیشتری نایل گردند، بلکه جامعه نیز از سرمایه گذاری در آنها منتفع گردد(عمادزاده۱۳۷۴ ) . بنا به اندیشه آدام اسمیت انسان ها با آموزش به سرمایه و ثروتی برای خود و جامعه تبدیل می شوند  (معدن دارآرانی ،سرکار آرانی ۱۳۸۸) .

سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور، که متولی نظام آموزش غیر رسمی در کشوراست  ارائه این آموزش ها را جزء محورهای اصلی کار خود قرارداده است ( کیائی،حقانی، نیرو۱۳۹۱). و متولی آموزش های مهارتی و کاربردی  جهت ایجاد زمینه های اشتغال مولد، اشاعه فرهنگ کار در جامعه ،توسعه و بهبود توانمندی منابع انسانی  و تربیت تکنسین و کارگران ماهر مورد نیاز بنگاه های اقتصادی و تولیدی را بعهده دارد .

با این حال آموزش فنی و حرفه ای بدون انجام هزینه ممکن نمی باشد و دولت ها و خانواده ها به صورت متقابل مدواما به صرف این هزینه ها می پردازند .

امروزه دولتها، خانواده ها و افراد به طور روزافزونی در آموزش های فنی و حرفه ای سرمایه گذاری می کنند؛ چرا که این باور عمومیت یافته که آموزش از یک طرف ، کالا و خدمت مفیدی است که اشخاص و جامعه از داشتن آن بهره می جویند و لذت می برند و از طرف دیگر،افرادی که از تحصیلات بیشتری برخوردارند ، در شرایط متعارف ، درآمد بیشتری کسب می کنند. زیرا که آموزش بیشتر موجب افزایش  قابلیت تولیدی آنان می شود و بر قدرت کسب درآمد آنان می افزاید(صالحی عمران،۱۳۸۳) .

اما هزینه مستقیم تنها یک بخش از هزینه ها است ، بخش دیگر آن هزینه فرصت از دست رفته می باشد .یکی از مهم ترین  مفاهیم در نظریه ها  ، نظریه هزینه فرصت از دست رفته است  . هزینه فرصت یک فعالیت ، عبارت است از ارزش هر فعالیت دیگری که به خاطر فعالیت اول از انجام آن منصرف  شده ایم،  اگر به خاطر انجام دادن یک فعالیت خاص فرصت های مختلفی را از دست داده ایم، ارزش بهترین فرصت از دست رفته مان هزینه فرصت می باشد ( کارلو ، واگ ، به نقل از ارباب ۱۳۷۴ ) .

هزینه فرصت از جمله مفاهیمی است که در پروژه های اقتصادی مطرح می شود و هدف اصلی از طرح آن نیز بررسی تخصیص بهینه منابع  موجود است . پس  می توان گفت هزینه فرصت یکی از مفاهیم کلیدی است که در نظریه پردازی  درباره سرمایه گذاری نقش محوری دارد.  چرا که معمولا بخش عظیمی از هزینه های آموزش هزینه فرصت از دست رفته می باشد

از آن جا که یکی از عوامل عمده رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی هر جامعه ، تربیت نیروی انسانی کارآمد است و سازمان آموزش فنی و حرفه ای نیز یکی از موسسات تربیت کننده نیروی انسانی متخصص است ، سطح معلومات و تجربیات فراگیران باید به گونه ای باشد که به راحتی بتوانند هماهنگ با رشته مهارتی خود جذب بازار کار گردند تا مشکل بیکاری وجود نداشته باشد . از سوی چنان چه نظام آموزش های فنی و حرفه  ای ، هنرجویان دوره  دیده ای داشته  باشد که جایگاه روشن و مشخصی  در بازار کار و نظام اشتغال نداشته باشند ، بخش عمده ای از سرمایه گذاری های شخصی و دولتی به بازدهی مطلوب منجر نمی شود و به  نوعی به اتلاف سرمایه تبدیل  می گردد (امین بیدختی،۱۳۸۳) .

در این راستا سازمان فنی و حرفه ای یکی از مدل های آموزشی مهارتی را بر اساس مدل زیر ارائه داده است .

آموزش           تولید            بازاریابی             فروش

سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور با قابلیت‌ها و جایگاه قانونی خود اجرای آموزش مبتنی بر آموزش، تولید، بازاریابی و فروش را که باعث ارتقای بهره وری فرایند آموزش مهارتی و ایجاد و توسعه اشتغال پایدار گردد را در دستور کار خود قرار داده است.

سازمان فنی و حرفه ای به منظور یادگیری کاراموزان از چگونگی تولید ، بازاریابی ، و فروش محصولات ، کارگاه های آموزشی را راه اندازی کرده که این کارگاهها علاوه بر کسب مهارت در هریک از رشته های صنعتی ، خدماتی و کشاورزی  با کمک سازمان آموزش فنی و حرفه ای زمینه اشتغال مولد و پایدار را فراهم می کند.

از جمله رشته های اجرایی در این مدل می توان از رشته های تولید ورمی کمپوست، پرورش دام و طیور، پرورش زنبور عسل، پرورش کرم ابریشم، تولید نهال، تولید انواع قارچ، صنایع دستی و تولید اسانس های گیاه و را  نام برد( خبرنامه سازمان فنی و حرفه ای ،۱۳۹۱)  .

در این فرایند آموزشی جدید، آموزش به گونه ای صورت می گیرد که کارآموزان همزمان با آموزش و بعد از آن اقدام به تولید محصولاتی در قالب کارگا ههای متمرکز و یا غیرمتمرکزمی نمایند که قابلیت فروش داشته باشد.

این آموزش به صورت تخصصی و بین رشته ای نه تنها مراحل اولیه، بلکه کل فرایند از ابتدا تا زمان فروش محصول را در برمی گیرد. آموزش در این مدل از ابتدای خرید مواد اولیه از بازار تا عرضه محصولات تولید شده، توسط کارآموزان در بازار مصرف ادامه می یابد.

در واقع سازمان فنی و حرفه ای تعریفی مهارتی از نوآوری را با عنوان ، تبدیل یک ایده به محصول را ارائه کرد، که با ارائه این الگو تا حدود زیادی هزینه های در آمد از دست رفته کاهش پیدا کرده و بازده اقتصادی آموزش نیز افزایش می یابد.

لذا سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور سعی دارد تا با ارائه این  الگو تا حدود زیادی به این اهداف نزدیک شود اما هنوز هیچ گونه تحقیق وپژوهش  در این باره انجام نشده و مزایا و معایب و فرصت ها و تهدیدها ی آن مورد بررسی قرار نگرفته است.

این پژوهش ، به دنبال آن است که این مدلی که از سوی سازمان فنی و حرفه ای ارائه شده را  بررسی کرده و به شناسایی مزایا و معایب و فرصت ها و تهدیدها ی آن بپردازد .

تعداد صفحه :  ۱۹۳